10 wskazówek przy diecie dla osób cierpiących na IBS

Zespół jelita drażliwego to przewlekłe schorzenie, objawiające się nawracającymi bólami brzucha, biegunkami lub zaparciami, wzdęciami i innymi objawami ze strony układu pokarmowego. Ponieważ przyczyny powstania wciąż nie są dokładnie poznane, leczenie jest głównie objawowe i ma na celu uspokojenie dyskomfortu jelitowego. Filarem leczenia IBS (z ang. Irritable Bowel Syndrome) jest odpowiednia dieta, która pozwala na poprawę komfortu życia codziennego pacjentów z IBS. Dieta pacjenta z IBS powinna być lekkostrawna i nakierowana na konkretny objaw dominujący. Co jeść, a czego unikać?

Czym jest IBS – zespół jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego (IBS — Irritable Bowel Syndrome) to jedna z najczęściej atakujących przewód pokarmowy chorób przewlekłych. Występuje nawet u 10 do 20% populacji, najczęściej pojawia się w trzeciej i czwartej dekadzie życia i dotyka dwa razy częściej kobiet niż mężczyzn.

Ze względu na występujące objawy, IBS został podzielony na 4 kategorie. IBS-D, zwany biegunkowym, to wariant, w którym powyżej 25% wypróżnień to biegunki. Gdy ponad 25% wypróżnień to zaparcia, mowa o IBS-C, czyli zaparciowym. Gdy zaparcia i biegunki występują naprzemiennie, mamy do czynienia z IBS-M, czyli mieszanym. Pozostaje jeszcze czwarta kategoria, IBS-U, niesklasyfikowany, w którym natężenie odczuwanych przez pacjenta objawów jest zmienne i nie spełnia powyższych kryteriów. Do najczęściej występujących objawów zespołu jelita drażliwego należą:

• napadowy, skurczowy ból brzucha, często w lewym podżebrzu, który często ustępuje po wypróżnieniu;
• zmiana konsystencji i częstości wypróżnień;
• wzdęcia i gazy;
• nudności;
• śluz lub krew w kale;
• uczucie przelewania w jelitach;
• bóle pleców;
• zgaga;
• zaburzenia miesiączkowania u kobiet.

Ponieważ przyczyny powstawania IBS nie zostały do końca poznane, leczenie ma charakter głównie objawowy. Jego filarem jest odpowiednia dieta, która ukierunkowana jest na uspokojenie konkretnego, dominującego objawu. Dlatego, choć ogólne zasady żywienia są podobne dla każdego typu IBS, poszczególne jadłospisy mogą się odrobinę różnić w zależności od tego, z którą kategorią choroby mierzy się pacjent.

Najważniejsze jest aby dieta przy IBS była lekkostrawna, pozbawiona produktów długo fermentujących w jelicie (dieta FODMAP) i uzupełniona w odpowiednią ilość wody.

Dieta w zespole jelita drażliwego

W schorzeniu takim jak zespół jelita drażliwego dieta ma kluczowe znaczenie dla obniżenia intensywności objawów i zwiększenia komfortu życia. Podobnie jak w wielu innych chorobach układu pokarmowego odpowiednie pokarmy mogą zasadniczo zmniejszyć częstotliwość i nasilenie odczuwanych objawów chorobowych. Co jeść przy zespole jelita drażliwego i jaka dieta będzie odpowiednia w zależności od konkretnej kategorii IBS?

Co należy jeść a czego unikać przy zespole jelita drażliwego?

Konkretne zalecenia dietetyczne uzależnione są od typu IBS, z którym boryka się pacjent. Jednak ogólne zasady żywienia są podobne we wszystkich czterech kategoriach – dieta przy IBS powinna być lekkostrawna, niskotłuszczowa i bogata w płyny. Istotna jest również regularność przyjmowania posiłków – prawidłowy jadłospis powinien obejmować 5 niewielkich posiłków dziennie. Należy również ograniczyć wszelkie pokarmowe używki – kawę, mocną herbatę, napoje gazowane i alkohol.

Tworząc jadłospis dla IBS, warto udać się do dietetyka po szczegółowe wytyczne, ponieważ w zespole jelita drażliwego pewne produkty, chociaż uważane za zdrowe i pożądane w zdrowej, zbilansowanej diecie, mogą przynieść zaostrzenie objawów chorobowych.

Zasadą główną diety w IBS jest unikanie wszelkich ciężkostrawnych produktów i dań, które długo zalegają w jelitach, trawią się powoli i fermentują, powodując zwiększoną produkcję gazów jelitowych. Należy również kategorycznie unikać nierozpuszczalnego błonnika pokarmowego, znajdującego się w orzechach, grubych kaszach i produktach pełnoziarnistych. W układzie pokarmowym zdrowego człowieka duża podaż błonnika poprawia procesy trawienne i wspiera pasaż jelitowy, jednak błonnik nierozpuszczalny szybko fermentuje wewnątrz jelit, wzmagając produkcję gazów, co zaostrza objawy u chorych na IBS. Dla osób stawiających pierwsze kroki po rozpoznaniu IBS z pewnością pomocna będzie poniższa tabela:

Produkty	Czego unikać w IBS	Co jeść w IBS
Warzywa	cebulowe, kapustne, grzyby, buraki ćwikłowe, szparagi, warzywa strączkowe	marchew i inne korzeniowe, ogórki, pomidory, sałata, dynia, bataty, kabaczki, szczypior
Owoce	jabłka, gruszki, brzoskwinie, morele, śliwki, arbuz, owoce suszone i z puszki	jagody, truskawki, maliny, banany, cytrusy, winogrona
Mleko i jego przetwory	wszystkie zawierające laktozę	mleko i produkty mleczne bez laktozy, roślinne zamienniki mleka — mleko owsiane, migdałowemasło, sery dojrzewające, margaryna
Zboża	pszenica, jęczmień, żyto, produkty pełnoziarniste, kasze, pieczywo i produkty pszenne	ryż, proso, owies, komosa ryżowa, pieczywo i makarony bezglutenowe, płatki kukurydziane, owsiane, kasza gryczana
Orzechy i nasiona	pistacje, nerkowce, orzechy brazylijskie	orzechy włoskie, ziemne, migdały, sezam, pestki dyni, siemię lniane
Inne	syropy glukozowo-fruktozowe, miód, syrop z agawy, słodziki (mannitol, ksylitol)	cukier kryształ (sacharoza), stewia, aspartam, syrop klonowy, ciemna czekolada

Dieta FODMAP przy IBS (zespole jelita drażliwego)

Dieta FODMAP to odkrycie stosowane w przewlekłych schorzeniach układu pokarmowego, między innymi w chorobie Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego czy w przeroście bakterii jelitowych (SIBO).  Również w przypadku zespołu jelita drażliwego dieta ta jest mocno rekomendowana.

Dieta FODMAP to żywienie eliminacyjne, polegające na wykluczeniu z jadłospisu pewnych produktów, które są bogate w cukry, szybko fermentują w jelitach i słabo się w nich wchłaniają. Produkty te zawarte są w nazwie diety:

• F – fermentacja;
• O – oligosacharydy (cukry złożone);
• D – disacharydy (dwucukry);
• A – and (i);
• P – poliole (alkohole cukrowe).

Innymi słowami, FODMAP to fermentujące oligosacharydy, dwucukry i poliole, czyli grupa węglowodanów szybko i silnie fermentujących w jelitach. Zalicza się do nich:

• fruktozę – znajduje się w owocach, miodzie i syropie glukozowo-fruktozowym;
• laktozę – zawartą w mleku i przetworach mlecznych;
• fruktany – będące elementem zbóż, czosnku, cebuli i szparagów;
• galaktany – są głównie w roślinach strączkowych;
• poliole – czyli znane ogólnie substancje słodzące, takie jak ksylitol, mannitol i sorbitol.

Ta grupa związków trafia do jelit w niemal niezmienionym składzie, ze względu na słabą przyswajalność. W jelicie cienkim przyczyniają się do zwiększonego wchłaniania wody, co skutkuje uczuciem przelewania i bólem. Z kolei w jelicie grubym zaczynają fermentować, wskutek czego powstają gazy, głównie wodór, metan i dwutlenek węgla. Prowadzi to do nasilenia wzdęć i dolegliwości bólowych, zwłaszcza u osób cierpiących na IBS.

Dieta FODMAP oznacza także ograniczenie podaży kofeiny i rezygnację ze słodzonych napojów gazowanych. Zamiast tego można pić napoje bezkofeinowe i te o niskiej zawartości cukru i substancji słodzących.

Chociaż cukier jest tutaj wrogiem numer jeden, nie oznacza to, że na diecie FODMAP trzeba wyzbyć się wszelkich słodyczy. Można umilić sobie dzień przy pomocy ciastek owsianych (do 4 na dobę), herbatników typu digestive, o ile są bez czekolady. Można również spożywać galaretki z dozwolonych owoców (maliny, truskawki, limonki, cytryny) oraz kisiele i budynie, pod warunkiem, że przyrządzane są ze składników dozwolonych w diecie (np. mleko bez laktozy w przypadku kisielu).

Dlaczego produkty zawierające duże ilości FODMAP nasilają objawy IBS?

Produkty spożywcze i potrawy o dużym wskaźniku FODMAP zaostrzają dolegliwości jelitowe nie tylko w przebiegu zespołu jelita drażliwego, ale również w przypadku pozostałych chorób zapalnych jelita.

Wynika to wprost z naturalnych procesów trawiennych. Fermentacja pokarmów w jelicie grubym jest składową trawienia i procesem w zupełności fizjologicznym. Jednak duża podaż produktów bogatych w FODMAP intensyfikuje procesy fermentacyjne, powodując wzrost wydzielania gazów jelitowych. Dodatkowo produkty z wysokim wskaźnikiem FODMAP przechodzą do jelita grubego w niemal niezmienionej postaci, a ich działanie osmotyczne zwiększa nagromadzenie wody w jelicie, co przyspiesza pasaż jelitowy i motorykę jelit. W przypadku osób cierpiących na IBS prowadzi to do zaostrzenia objawów bólowych, biegunek, wzdęć, zaparć i poczucia ogólnego dyskomfortu brzusznego.

Dlaczego tak ważna jest dieta w zespole jelita drażliwego?

Dieta jest elementem leczniczym w wielu schorzeniach, zwłaszcza przewlekłych. Jednak w chorobach układu pokarmowego ma ona szczególne znaczenie. Wynika to z faktu, że konkretne potrawy lub produkty spożywcze mogą obciążać układ trawienny, powodując nasilenie objawów z jego strony, lub wręcz przeciwnie, łagodzić objawy upraszczając procesy trawienia.

Prawidłowa dieta ma zresztą znaczenie nie tylko w przebiegu leczenia chorób przewlekłych. Nawet u osób całkowicie zdrowych, odpowiednie nawyki żywieniowe mają ogromny wpływ na poprawę ogólnej kondycji organizmu, komfort i jakość snu, czy wreszcie poziom stresu.

W zespole jelita drażliwego odpowiednia dieta jest niezwykle istotna z jeszcze jednego powodu – dobrze przygotowany jadłospis i silna wola, która pozwoli utrzymać dietę, mogą wspólnie doprowadzić do całkowitej redukcji symptomów IBS. Dzięki temu osoby cierpiące na zespół jelita drażliwego będą mogły żyć zupełnie normalnie, nie martwiąc się o nieprzewidywalne ataki bólu czy nagłą konieczność skorzystania z toalety! Przykładowy jadłospis dla osób z zespołem jelita drażliwego może wyglądać następująco:

Śniadanie	Płatki owsiane na mleku bez laktozy wzbogacone garścią owoców leśnych lub garścią dozwolonych orzechów; kawa bezkofeinowa lub herbata owocowa
Drugie śniadanie	Kanapka z chleba bezglutenowego z masłem, sałatą, chudą szynką i pomidorem; woda z cytryną
Obiad	Pierś z kurczaka pieczona w folii, brązowy ryż duszony z warzywami (cukinia, marchewka, bataty); kompot z truskawek
Podwieczorek	Koktajl z mleka migdałowego, bananów i malin
Kolacja	Omlet bez mąki z pomidorem i szynką drobiową, chleb owsiany lub gryczany; krótko parzona herbata

8 wskazówek dotyczących diety dla osób cierpiących na IBS

Chociaż zespół jelita drażliwego jest chorobą nieuleczalną, przy zastosowaniu paru zasad żywieniowych, korekcie stylu życia i wspomagającej farmakoterapii można wieść życie zupełnie nieodbiegające od normy, zmniejszając ilość ataków choroby do minimum lub całkowicie je wykluczając.

Warto jednak podkreślić, że aby dieta na IBS odniosła swój oczekiwany skutek, należy bezwzględnie skonsultować ją ze specjalistą dietetykiem, który pomoże ułożyć jadłospis najbardziej korzystny dla danego typu choroby. Poniższe wskazówki pozwolą ująć dietę przy zespole jelita drażliwego w pewne łatwe do zastosowania ramy. 

• Małe, ale regularne posiłki zamiast dwóch lub trzech obfitych – układ trawienny lubi regularność. W ten sposób będzie pracował bardziej wydajnie i trawił szybciej.
• Dokładne przeżuwanie – powolne, dokładne przeżuwanie, najlepiej z zamkniętymi ustami pozwala nie tylko na lepsze rozdrobnienie i zmiękczenie pokarmu, ale także zapobiega przedostawaniu się do żołądka dodatkowych łyków powietrza.
• Spokój i brak pośpiechu – podczas jedzenia warto skupić się wyłącznie na nim. Odłożyć telefon, odejść od telewizora i kontemplować posiłek. Odcinając dodatkowe bodźce podczas posiłku, unika się stresowania układu pokarmowego. Dodatkowo, daje to czas na przekazanie do mózgu informacji o sytości, co zapobiega przejadaniu się.
• Ograniczenie tłuszczu – dieta ketogeniczna nie jest odpowiednim jadłospisem dla osób z zaburzeniami w obrębie układu pokarmowego. Tłuste jedzenie może powodować dodatkowe dolegliwości ze strony jelit, ponieważ mocno je obciąża.
• Wyeliminowanie kapusty i roślin strączkowych – powodują one wzmożoną produkcję gazów w jelitach.
• Wykluczenie napojów gazowanych – napoje gazowane zawierają mnóstwo dodatkowego CO2, który przyczynia się do zwiększenia ilości gazów w jelitach. Co więcej, są one wysycone cukrem, który według zaleceń diety FODMAP również należy ograniczać.
• Jedna kawa dziennie – kawa zwiększa ilość kwasu solnego w żołądku, co pobudza jelita. Dodatkowe przyspieszenie pasażu jelitowego u osób cierpiących na IBS może skutkować większą częstotliwością wizyt w toalecie.
• Ograniczenie alkoholu – alkohol sprzyja namnażaniu się bakterii w układzie pokarmowym, także tych patologicznych. Dodatkowo spowalnia pasaż jelitowy, co może prowadzić do wzmożonych zaparć i zwiększonego nasilenia dolegliwości bólowych.

Bibliografia:

• Stark D, van Hal S, Marriott D, Ellis J, Harkness J (January 2007). „Irritable bowel syndrome: a review on the role of intestinal protozoa and the importance of their detection and diagnosis”. International Journal for Parasitology
•  Chey WD, Kurlander J, Eswaran S (March 2015). „Irritable bowel syndrome: a clinical review”. JAMA. 313 (9): 949–58. doi:10.1001/jama.2015.0954. PMID 25734736. S2CID 205062386
• Fass R, Longstreth GF, Pimentel M, Fullerton S, Russak SM, Chiou CF, Reyes E, Crane P, Eisen G, McCarberg B, Ofman J (September 2001). „Evidence- and consensus-based practice guidelines for the diagnosis of irritable bowel syndrome”. Archives of Internal Medicine
• Gerd Herold “Choroby Wewnętrzne”, PZWL 2008
• https://www.monashfodmap.com/about-fodmap-and-ibs/
• Vijaya L. Rao, Adam S. Cifu, Leslie W. Yang. Pharmacologic Management of Irritable Bowel Syndrome. „JAMA Clinical Guidelines Synopsis”. 314 (24), s. 2684-2685, December 22/29, 2015

Udostępnij:

• Facebook
• Mail
• Link