Znajdź swój produkt

bez wychodzenia z domu!

Mleko i jego przetwory to główne źródła wielocukru, zwanego laktozą

Blog / Dolegliwości trawienne / Nietolerancja laktozy – co to jest laktoza i dlaczego może powodować biegunki?

coladmin 16 kwietnia 2024

Nietolerancja laktozy – co to jest laktoza i dlaczego może powodować biegunki?

coladmin 16 kwietnia 2024

Dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takie jak wzdęcia, bóle brzucha czy biegunki występujące zwłaszcza po spożyciu mleka i jego przetworów, mogą być objawem nietolerancji laktozy. Czy można jakoś ograniczyć lub wyeliminować nieprzyjemne objawy bez wykluczania mleka i jego przetworów z diety? Sprawdź!

Laktoza – co to jest?

Laktoza jest dwucukrem znajdującym się w mleku ssaków. Razem z zawartymi w nim białkami i tłuszczami stanowi źródło składników pokarmowych dla potomstwa. Laktoza jako cukier ma wiele zalet¹:

  • ma niski indeks glikemiczny, dzięki czemu nie zaburza gospodarki insulinowej organizmu,
  • jej właściwości probiotyczne wspierają prawidłową pracę przewodu pokarmowego,
  • galaktoza (składnik budulcowy laktozy) pomaga budować komórki nerwowe.


Żeby laktoza mogła ulec wchłonięciu w układzie pokarmowym, musi najpierw zostać rozłożona na czynniki pierwsze – glukozę i galaktozę. W procesie trawienia laktozy niezbędny jest enzym zwany laktazą. Umożliwia on rozpad laktozy na cukry proste, które następnie mogą być przyswojone przez organizm.

Przyczyny nietolerancji laktozy

O nietolerancji laktozy² (która zwana jest potocznie uczuleniem na laktozę) mówi się, gdy występujące dolegliwości mają swoje źródło w niepełnym rozkładzie laktozy w odcinku jelita cienkiego. Obecności laktozy w tym miejscu zaburza procesy trawienne i pracę jelit.

Nietolerancja laktozy wynika z niedoboru enzymu rozkładającego ten dwucukier. W zależności od wieku, w jakim pojawiły się pierwsze objawy, można wyróżnić³:

  • wrodzoną alaktazję (nietolerancja pierwotna) – objawy są zauważalne już w wieku niemowlęcym. Pojawia się ostra biegunka z postępującym odwodnieniem i niedożywieniem. Choroba spowodowana jest wysokim niedoborem lub całkowitym brakiem laktazy w jelicie cienkim, pomimo prawidłowej budowy błony śluzowej jelita. Forma ta występuje niezwykle rzadko.
  • hipolaktazję typu dorosłych – postępujący spadek poziomu laktazy ujawniający się po ukończeniu 3. roku życia.

Nietolerancja laktozy może wystąpić również w przypadku schorzeń układu trawiennego – zaburzenie czynności enzymu wynika z uszkodzenia ściany jelita cienkiego i spadku funkcji wydzielniczej produkujących laktazę kosmków jelitowych. Sytuacja taka może wystąpić w przebiegu:

  • celiakii,
  • choroby Leśniowskiego-Crohna,
  • martwiczego zapalenia jelita,
  • ostrej bakteryjnej lub wirusowej infekcji żołądkowo-jelitowej (np. E.Coli, rotawirusy, adenowirusy),
  • mukowiscydozy,
  • zakażenia pasożytami (tasiemczyca, lamblioza),

a także w trakcie przyjmowania niektórych leków (np. antybiotyków lub dużych ilości kwasu acetylosalicylowego).

Nietolerancja laktozy może powodować szereg dolegliwości

Nietolerancja laktozy – objawy

Objawy wynikające z nietolerancji laktozy spowodowane są zaburzeniami jej wchłaniania w jelicie cienkim. Najczęstszymi dolegliwościami wynikającymi z nietolerancji laktozy są:

  • biegunka,
  • bóle brzucha,
  • nudności i wymioty,
  • wzdęcia,
  • nadmierne wydalanie gazów,
  • uczucie przelewania się w jelitach.

Pacjenci z hipolaktazją typu dorosłych zachowują częściowo możliwość trawienia laktozy, dlatego objawy te nie pojawiają się po spożyciu niewielkiej ilości produktów, które ją zawierają.

Biegunka czy wzdęcia po mleku u dorosłych mogą wystąpić po spożyciu większej ilości produktu lub pojawić się w efekcie zaburzeń pracy układu pokarmowego, wynikających z innych przyczyn, które finalnie wpłynęły na uszkodzenie nabłonka jelita i spadek czynności laktazy.

Laktoza a jelita

Wydłużający się czas, przez jaki laktoza pozostaje w jelitach, ma negatywny wpływ na pracę układu trawiennego. Nierozłożone cząsteczki laktozy sprawiają, że do jelita cienkiego napływa woda i elektrolity. Dodatkowo poddawane procesowi fermentacji przez bakterie znajdujące się w jelitach, przyczyniają się do zwiększenia objętości gazów jelitowych. Napływ wody na tym etapie trawienia prowadzi do występowania wodnistych biegunek, a zwiększenie objętości gazów jelitowych wpływa na powstawanie wzdęć i znaczne zintensyfikowania wydalanych gazów.

Czym się różni nietolerancja laktozy od uczulenia na mleko?

Chociaż w mowie potocznej nietolerancja laktozy bywa nazywana uczuleniem na laktozę lub uczuleniem na mleko, należy rozróżnić te dwa pojęcia, gdyż nie są one tożsame. Bez względu na przyczynę niedoboru lub braku laktazy, mechanizm występowania jej objawów jest zawsze taki sam. Wynika on z nieprawidłowego trawienia laktozy, przez co pozostaje ona zbyt długo w jelicie cienkim.

Alergia na mleko, nazywana też „skazą białkową”, jest spowodowana tym, że białka mleka są traktowane przez organizm jak alergen. W związku z tym w organizmie dochodzi do reakcji układu immunologicznego, który w odpowiedzi na kontakt z jednym z białek zawartych w mleku i jego przetworach uruchamia produkcję przeciwciał, które skierowane są przeciwko temu białku⁴.

Na skutek tej reakcji dochodzi do objawów charakterystycznych dla alergii pokarmowej, takich jak:

  • biegunka,
  • wymioty,
  • wzdęcia,
  • bóle brzucha.

Często pojawiają się także inne objawy alergii, czyli:

  • obrzęki,
  • wysypka,
  • zmiany atopowe,
  • świąd,

a w ciężkich postaciach alergii także duszności lub objawy niewydolności oddechowej. W zależności od nasilenia alergii objawy mogą pojawić się niemal tuż po spożyciu lub dopiero kilka godzin po posiłku zawierającym mleko i jego przetwory.

Nietolerancja laktozy – diagnostyka

Podstawą podjęcia rozszerzonej diagnostyki nietolerancji laktozy jest zaobserwowanie przez pacjenta objawów po spożyciu produktów mlecznych, bogatych w ten składnik. 

Do badań diagnostycznych, stosowanych w celu wykrycia nietolerancji laktozy zalicza się⁵:

  • ocena pH stolca – wynik powyżej 7 może świadczyć o nietolerancji laktozy,
  • wodorowy test oddechowy – ocena stężenia wodoru w wydychanym powietrzu na czczo, a następnie po wypiciu wodnego roztworu laktozy,
  • test obciążenia laktozą – ocena stężenia glukozy we krwi na czczo i po spożyciu roztworu laktozy,
  • biopsja jelita cienkiego – pozwala ocenić stan ściany jelita i wykryć uszkodzenia wynikające z nietolerancji laktozy,
  • badania genetyczne – zwraca uwagę na zaburzenia w obrębie genu kodującego (LCT) enzym trawiący laktozę (laktazę).

Co robić przy nietolerancji laktozy?

Podstawą leczenia nietolerancji laktozy jest dieta wykluczająca lub w znacznym stopniu ograniczająca produkty mleczne i inne zawierające laktozę.

W przypadku niemowląt ze stwierdzoną alaktazją wyklucza się karmienie piersią, jak również klasyczne preparaty mlekozastępcze i podaje specjalny produkt przeznaczony dla dzieci z tą dolegliwością. Jednak alaktazja, czyli wrodzony niedobór laktazy występuje u dzieci niezwykle rzadko.

Stosując dietę wykluczającą mleko i jego przetwory należy pamiętać, że może ona prowadzić do niedoboru wapnia, fosforu, cynku, białka oraz witaminy D. Dlatego pacjenci będący na tej diecie powinni pozostawać pod kontrolą specjalisty, który dodatkowo zaleci suplementy umożliwiające utrzymanie prawidłowych poziomów powyższych składników odżywczych⁶. Ma to zapobiec schorzeniom takim jak krzywica u dzieci i osteoporoza u dorosłych.

Obecnie na rynku można znaleźć wiele produktów mlecznych, które są oznaczone jako bezlaktozowe. Osoby cierpiące na nietolerancję laktozy mogą bezpiecznie włączyć je do diety, dzięki czemu zmniejszy się ryzyko niedoborów składników odżywczych, których źródłem jest mleko i jego przetwory. Wiele produktów opartych o napoje roślinne, mające zastąpić mleko krowie, jest dodatkowo wzbogacone wapniem i witaminą D, dlatego w stanach nietolerancji laktozy warto włączyć je do codziennej diety.

Konsultacja merytoryczna: lek. Bartłomiej Śmieszniak

Bibliografia

  1. 1. Fidler-Witoń, E., Mądry, E., Krasińska, B., & Walkowiak, J. (2011). Nietolerancja laktozy i jej uwarunkowania. Family Medicine & Primary Care Review, 2, 308-310.
  2. 2. Zatwarnicki P. Nietolerancja laktozy – przyczyny, objawy, diagnostyka. Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne. 2014;4, 3, 273–276.
  3. 3. FIDLER, Ewa, LISOWSKA, Aleksandra, et WALKOWIAK, Jarosław. Nietolerancja laktozy–klasyfikacja i diagnostyka. Pediatria Polska, 2009, vol. 84, no 6, p. 562-566.
  4. 4. Cielecka K. E., Dereń K. Nadwrażliwość pokarmowa. Alergia Astma Immunologia. 2010; 15 (3): 118-124.
  5. 5. Dąbrowska A. Z., Baranowska M., Batyk I. M., Kujawski M., Hryniawska M., Roszkowska B. Spożycie mlecznych napojów fermentowanych przez osoby z różną tolerancją laktozy. Journal of Health Sciences. 2014; 4(10): 107-112.
  6. 6. SZANIAWSKA, Julia et NOWAK, Justyna. Nietolerancja laktozy–żywieniowe ryzyko niedoboru wapnia?. In : Family Medicine Forum/Forum Medycyny Rodzinnej. 2023.

Powiązane artykuły