Trawienie: na czym polega, ile trwa i jakie etapy dotyczą trawienia pokarmów?

Trawienie jest jedną z podstawowych funkcji organizmu. To w tym procesie złożone związki chemiczne rozkładane są na proste aminokwasy i białka, które następnie rozprowadzane są po całym organizmie. Za sprawą trawienia kanapka z serem, pizza czy sushi zamieniają się w proste związki pokarmowe zasilające organizm.

Na czym polega trawienie pokarmów?

Trawieniem nazywa się proces, który zachodzi w układzie pokarmowych, mający na celu rozkład złożonych węglowodanów, tłuszczów i białek do prostych związków, które następnie są wchłaniane wraz z wodą, witaminami i solami mineralnymi.

Wskutek procesu trawienia pokarmu, ciało otrzymuje trzy podstawowe rodzaje substancji odżywczych:

• aminokwasy – wytwarzane w procesie rozpadu białka roślinnego lub zwierzęcego;
• kwasy tłuszczowe – pozyskiwane w procesie rozpadu tłuszczy;
• cukry proste – głównie glukoza, powstała na skutek rozkładu cukrów złożonych, czyli węglowodanów.

Proces trawienia rozpoczyna się w ustach, w momencie ugryzienia pierwszego kęsa, gdzie pokarm jest rozdrabniany i zmiękczany. Następnie enzymy trawienne wydzielane w kolejnych etapach procesu rozkładają pokarm na części pierwsze. Zostają one wchłonięte przez ściany jelita i rozprowadzone po ciele przez krew i limfę. Pozostałe resztki są wydalane w końcowym odcinku jelita grubego.

Czas, w jakim zjedzony pokarm zostanie strawiony, zależy od czynników takich jak wiek, aktywność fizyczna, ogólna kondycja czy rodzaj spożytego pokarmu.

Gdzie odbywa się trawienie pokarmu? Etapy dla poszczególnych składników pokarmowych.

Cały proces trawienie odbywa się w układzie pokarmowym. Pierwszym etapem jest rozdrabnianie i zmiękczanie pokarmów. Dochodzi do niego już w jamie ustnej. Następnie ma miejsce trawienie chemiczne, wchłanianie składników odżywczych i wreszcie wydalanie niestrawionych resztek. W drodze przez układ trawienny pokarm przechodzi przez kilka ważnych stacji.

Jama ustna

Proces trawienia rozpoczyna się już w momencie przeżuwania pokarmu, w wyniku czego pożywienie jest rozdrabniane na mniejsze części. Receptory smaku i węchu rozpoznają rodzaj i jakość pokarmu, a podczas przeżuwania jedzenie miesza się ze śliną zawierającą enzym rozkładający węglowodany – to wytwarzana przez ślinianki amylaza.

Następnie pokarm przechodzi przez przełyk prowadzący do żołądka, który otwiera wpust żołądka celem wpuszczenia jedzenia do środka. Prawidłowo działający wpust żołądka zamyka się po przyjęciu pokarmu. Jeśli występują jakieś nieprawidłowości, kwas żołądkowy podchodzi do przełyku, powodując nieprzyjemne objawy refluksu żołądka.

Żołądek

W żołądku pokarm miesza się z sokami trawiennymi, wydzielanymi przez gruczoły trawienne mieszczące się w błonie śluzowej żołądka.

Sok żołądkowy kontynuuje rozdrabnianie pokarmu. Substancja ta składa się głównie z kwasu solnego i charakteryzuje się niskim odczynem pH (1,5-2,5 pH), przez co natychmiastowo zabija większość bakterii.

To w żołądku rozpoczyna się trawienie białek za sprawą pepsyny wydzielanej ze ścian żołądka, która rozrywa wiązania peptydowe białek. Długość procesu trawiennego zachodzącego w żołądku zależy od spożytego pokarmu. Jeśli spożyte były tylko płyny, pokarm przejdzie przez żołądek bardzo szybko. Jeśli natomiast pożywienie było złożone, zawierało białka i tłuszcz, proces trawienny zajmie więcej czasu.

Jelito cienkie

Po przetrawieniu przez sok żołądkowy pokarm przechodzi do jelita cienkiego, którego długość wynosi około 3-4 metry. Jego pierwszą część, mierzącą około 12 cm, określa się mianem dwunastnicy, w której pokarm zostaje wymieszany z sokiem trzustkowym oraz kwasem żółciowym rozkładającymi węglowodany, tłuszcze i białka.

Sok trzustkowy składa się z enzymów trawiennych, w których skład wchodzą:

• enzymy trawiące białka – elastaza, trypsyna i chymotrypsyna;
• amylaza – trawi polisacharydy, czyli wielocukry;
• enzymy trawiące tłuszcze – lipaza trzustkowa, fosfolipaza i esterazy.

Z kolei kwas żółciowy zawiera sole tłuszczowe, które mają za zadanie zemulgować tłuszcze, co czyni je bardziej podatnymi na działanie lipazy. Zarówno wydzielanie soków trzustkowych, jak i żółci regulowane jest za pomocą hormonów jelitowych – sekretyny i cholecystokinin

W jelicie cienkim następuje również trawienie bakteryjne, polegające na rozkładaniu niestrawionych chemicznie kawałków pokarmu przez bakterie jelitowe (m.in. z rodzaju Enterococcus, Lactobacillus i Streptococcus).

Po zakończeniu tego procesu składniki odżywcze znajdujące się w pokarmie, który w niczym nie przypomina swojej pierwotnej postaci, mogą zostać wchłonięte przez organizm. Składniki są pobierane w ciągu kilku godzin poprzez ścianę jelita o ogromnej powierzchni, która wynosi nawet 300 m2, czyli więcej, niż niejeden dom.

Jelito grube

Ostatni przystanek przed dotarciem do odbytnicy to jelito grube, stanowiące siedlisko ludzkiej flory jelitowej składającej się z ponad 100 milionów bakterii. Jelito grube pobiera wodę, sól i minerały znajdujące się w treści jelitowej (to właśnie zaburzenia wchłaniania wody w jelicie grubym są przyczyną biegunek). Choć jego długość wynosi zaledwie jeden metr, przejście pokarmu do odbytnicy zajmuje 24 – 48 godzin. Jeśli proces ten zostaje spowolniony, istnieje spore ryzyko wystąpienia zaparć.

Ile trawi się jedzenie w organizmie człowieka?

Trawienie jednego posiłku może trwać od 24 do 48 ośmiu godzin. Mierząc czas trawienia lekkostrawnego posiłku, obliczono, że żucie kęsa to od 20 sekund do minuty, przełykanie wraz z przetransportowaniem treści do żołądka to czas 4 do 8 sekund, trawienie z udziałem enzymów w żołądku i jelicie cienkim zajmuje około 3 do 5 godzin, wchłanianie to kolejne 4 do 6 godzin, a przez następne 10 do 12 godzin niestrawione resztki przebywają w jelicie grubym.

Czas ten jest zależny od kilku czynników, wśród których główne znaczenie ma jakość i strawność pokarmu. Pokarmy lekkostrawne będą wchłaniały się szybciej niż ciężkostrawna, wysoko przetworzona żywność.

Średni czas trawienia w żołądku dla wybranych pokarmów  

Rodzaj pokarmu	Czas trawienia
mleko krowie	30 minut do 2 godzin
jaja na twardo	2 do 3 godzin
chude mięso	3 do 4 godzin
chleb pełnoziarnisty	3 do 4 godzin
ziemniaki	2 do 3 godzin
żółty ser	4 do 5 godzin
smażony boczek	6 do 8 godzin
tłuste ryby	4 do 5 godzin
pieczona kaczka	6 do 8 godzin

O czym pamiętać, aby poprawić trawienie?

Ilość i jakość spożywanych pokarmów ma bezpośredni wpływ na przebieg i szybkość procesów trawienia. Dlatego w pierwszej kolejności warto zadbać o dobrze zbilansowane, pełnowartościowe posiłki. Nie do przecenienia jest rola błonnika w procesach trawiennych, dlatego warto codziennie spożywać odpowiednią jego dawkę – czy to za pomocą codziennej porcji warzyw i owoców, czy w postaci błonnika dodawanego do potraw.

Warto również wspomnieć o tym, że problemy z trawieniem mogą być powodowane zaburzeniami na niemal każdym etapie trawienia – począwszy od niedokładnego gryzienia pokarmów, przez niewystarczającą ilość soków trawiennych w żołądku, powodujące uczucie ciężkości, problemy z prawidłową perystaltyką czy wreszcie nietolerancje pokarmowe, które powodują, że dany pokarm nie może być prawidłowo strawiony i wchłonięty.

Aby utrzymać prawidłowe trawienie i uniknąć problemów z żołądkiem i jelitami, warto zastosować profilaktycznie któryś z poniższych sposobów. Będą one przydatne zwłaszcza po nadmiernym przejedzeniu (co często zdarza się w okresach świątecznych czy podczas uroczystości rodzinnych). Jednak jeśli problemy trawienne są regularne, powodując duży i nawracający dyskomfort, należy koniecznie udać się po poradę do gastroenterologa.

Do najprostszych sposobów na poprawienie procesu trawienia należą:

• regularna aktywność fizyczna – poprawia perystaltykę jelit, przynosi ulgę przy wzdęciach i zaparciach. Wystarczy regularny, półgodzinny i energiczny spacer, by wpłynąć korzystnie na szybkość procesów trawiennych i poprawić perystaltykę;
• zielone warzywa – niedawno odkryty monosacharyd, zwany sulfochinowozą okazał się sprzymierzeńcem prawidłowego trawienia¹. Wzbogaca on i aktywizuje mikroflorę jelit, wykazując działanie probiotyczne;
• białko – proteiny przyspieszają ludzki metabolizm. Co więcej, po zjedzeniu białkowego posiłku uczucie sytości utrzymuje się dłużej niż po zjedzeniu takiej samej ilości węglowodanów lub tłuszczy, co ogranicza skłonność do podjadania i związane z tym przeciążenie układu pokarmowego.
• wsparcie ziół – jest wiele roślin leczniczych, które cenione są ze względu na swój dobroczynny wpływ na mechanizm trawienia. Imbir, pieprz cayenne, chrzan czy koper to popularne i łatwo dostępne przyprawy, które dzięki temu, że pobudzają wydzielanie śliny i soków trawiennych, poprawiają tempo trawienia pokarmów. 
• ograniczenie alkoholu – alkohol jest na pierwszym miejscu czarnej listy spowalniaczy trawienia. W towarzystwie obfitego posiłku może on spowolnić procesy trawienia nawet o 50%. Dlatego warto sięgać po niego zdecydowanie rzadziej.

Niestety nie zawsze można mieć wpływ na jakość posiłków. Tempo życia i towarzyszący mu wieczny pośpiech sprawiają, że brak jest czasu na przygotowywanie odpowiednio zbilansowanych posiłków. Jednak w trosce o swój układ pokarmowy należy próbować wdrożyć zdrową, obfitą w błonnik dietę. A wspierając ją regularną aktywnością fizyczną i ograniczeniem używek, będzie można cieszyć się zdrowym i współpracującym układem trawiennym.

Bibliografia:

• Hanson, B., K. Kits, J. Löffler, A. Burrichter, A.W. Fiedler, K. Denger, B. Frommeyer, C. Herbold, T. Rattei, N. Karcher, N. Segata, D. Schleheck* and A. Loy*. 2021
  Sulfoquinovose is a select nutrient of prominent bacteria and a source of hydrogen sulfide in the human gut.
  ISME Journal  (published online 17. March 2021)
  https://doi.org/10.1038/s41396-021-00968-0
• Konturek Stanisław Fizjologia człowieka. Tom 5. Układ trawienny i wydzielanie wewnętrzne. Kraków: Wyd. UJ 2000r.
• Gastroenterologia Nettera. Wrocław: Elsevier Urban & Partner, 2010,
• Jan Gawęcki: Trawienie. W: Jan Gawęcki, Lech Hryniewiecki: Żywienie człowieka. T. 1: Podstawy nauki o żywieniu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003

Udostępnij:

• Facebook
• Mail
• Link