Zaparcia nawykowe u dzieci – przyczyny i sposoby radzenia z zaparciami

Zaparcia u dzieci nie są niczym niespotykanym i najczęściej nie stanowią żadnego zagrożenia dla zdrowia. Problem zaczyna się w momencie, gdy dziecko wstrzymuje stolec przez dłuższy czas, a pojedyncze zaparcia zmieniają się w zaparcia nawykowe u dzieci.  

Dlaczego dziecko nie chce zrobić kupy? Co powoduje zaparcia nawykowe i jak można sobie z nimi poradzić?

Zaparcia nawykowe u dzieci – czym są?

Zaparcia nawykowe to stan, w którym występują problemy z wypróżnieniem, które nie są spowodowane  zaburzeniami budowy anatomicznej jelit ani żadną chorobą układu pokarmowego.

Problem z wypróżnieniem pojawia się przy każdorazowej konieczności oddawania stolca. Dziecko oddaje stolec/kupę rzadziej niż dwa razy w tygodniu, świadomie unikając wypróżnienia. Napięcie mięśniowe w jelicie grubym ulega rozluźnieniu, przez co jest ono w stanie pomieścić znacznie większe ilości kału. Z czasem wstrzymywany kał na skutek absorpcji wody przez jelito grube zaczyna tworzyć coraz bardziej zbitą i twardą masę. Im dłużej trwa ten proces, tym trudniejsze i bardziej bolesne dla dziecka staje się wypróżnienie. A ból podczas wypróżnienia sprawia, że dochodzi do jeszcze dłuższego powstrzymywania się przed wypróżnianiem. Problem ten może dotyczyć dzieci w różnym wieku. Wstrzymywanie kupy u 2-latka, 3-letniego dziecka czy dzieci pięcioletnich to problem dość powszechny.

Dziecko wstrzymuje stolec – gdzie leży przyczyna?

W zależności od wieku dziecka, zaparcia nawykowe mogą mieć różne przyczyny:

• niemowlęta – zaparcia najczęściej pojawiają się podczas zmiany diety z mlecznej na stałą. Problemy z wypróżnieniem są dość częste u niemowląt, natomiast jeśli pojawiają się regularnie, to warto przyjrzeć się im bliżej, ponieważ niemowlęta mogą cierpieć na delikatne zaburzenia czynnościowe, zwane dyschezją niemowlęcą,  wynikające z braku koordynacji mięśniowej podczas wypróżniania;
• przedszkolaki – zaparcia nawykowe u 2- i 3-latków często mają swoje podłoże we wcześniejszych, niemiłych doświadczeniach związanych z oddawaniem stolca. Piekąca podczas biegunki pupa lub pierwsze, bolesne zaparcie. To sprawia, że obawiając się bólu, dziecko boi się zrobić kupę i wstrzymuje wypróżnianie. Innym z powodów wstrzymywania kupy przez dziecko może być lęk spowodowany źle przeprowadzonym odpieluchowaniem. Jeśli rodzice krzyczą lub śmieją się, gdy dziecku zdarzy się “wypadek” lub zmuszają dziecko do długiego siedzenia na nocniku, wywierając presję, a nawykowe zaparcia mogą być tego efektem;
• dzieci wczesnoszkolne – wstrzymywanie kupy u 5-latka i starszych dzieci często ma podłoże psychiczne. Dziecko wstydzi się lub boi wypróżniać w ubikacji przedszkolnej lub szkolnej, dlatego trzyma stolec do momentu powrotu do domu. Nawykowe wstrzymywanie stolca u dzieci może wynikać również z powodu nadmiaru stresu i związanym z nim zwiększonym napięciem nerwowym. Powodem stresu może być rozpoczęcie szkoły czy inne ważne wydarzenie w jego życiu, a także sytuacja rodzinna w domu.

Dowiedz się więcej o wpływie stresu na problemy trawienne: stres a zaparcie, jak nadmierny stres może wpłynąć na problemy z wypróżnianiem

Jeśli przyczyną tego, że dziecko nie chce zrobić kupy jest lęk, być może konieczna będzie wizyta u psychologa, a czasem nawet stała opieka specjalisty.

Jak rozpoznać zaparcia nawykowe u dziecka? Charakterystyczne objawy

Najbardziej charakterystycznym objawem nawykowych zaparć u dziecka jest brak wypróżniania się przez kilka dni, a nawet kilkanaście dni. A gdy dziecku wreszcie uda się oddać stolec, jest on często suchy i zbity, o bobkowatym kształcie i ciemnobrązowym lub nawet czarnym kolorze. Czasami stolce mogą być bardzo duże, które są w stanie zapchać toaletę. Nierzadko stolec taki jest mocno cuchnący i z widoczną domieszką śluzu. Mogą pojawić się również ślady świeżej krwi spowodowane uszkodzeniem skóry w okolicach odbytu.

Jednak gdy dziecko długo wstrzymuje stolec, następstwem mogą być objawy ogólnoustrojowe:

• ociężałość i senność,
• bóle głowy,
• brak energii i apetytu;
• uczucie ciężkości i ucisku w jamie brzusznej.

Sposoby na nawykowe zaparcia u pociechy

Jeśli problem nawykowych zaparć u dzieci dopiero się zaczyna, można podjąć pewne kroki, które ułatwią dziecku wypróżnianie, zanim jeszcze dojdzie do wizyty u lekarza.  Jakie to kroki?

• rewizja diety – warto przyjrzeć się dziecięcej diecie, zwłaszcza temu, co je w przedszkolu czy szkole. Zwiększyć ilość produktów zawierających błonnik (np. poprzez podaż większej ilości warzyw/owoców, częstsze podawanie kasz lub produktów pełnoziarnistych). Warto zadbać także o odpowiednie nawodnienie dziecka i uczynienie diety ogólnie bardziej lekkostrawną (np. poprzez częstsze podawanie lekkich zup lub mięs gotowanych na parze, zamiast ciężkich smażonych dań). Zmiana diety na lżejszą poprawi procesy trawienia, sprawi, że kał będzie mniej zbity, co zwiększy wygodę wypróżnień;
• ruch – regularna aktywność fizyczna jest wskazana w każdym wieku, także u dzieci. Pomaga nie tylko utrzymać prawidłową masę ciała dziecka, ale dzięki korzystnemu wpływowi na układ pokarmowy, ruch poprawia pracę jelit i procesy trawienne, pomagając w walce z zaparciami;
• wsparcie emocjonalne – w przypadku zaparć nawykowych, które u dzieci mają podłoże emocjonalne, warto z dzieckiem po prostu porozmawiać, tłumacząc ważność regularnych wypróżnień i zmniejszając lęki dziecka (np. przed robieniem kupy w obcych toaletach);
• biofeedback – coraz popularniejsza metoda, polegająca na terapii behawioralnej połączonej z analizą stanu fizjologicznego. Uczy prawidłowych zachowań przy wykonywaniu codziennych czynności. Dziecko może się nauczyć, jak prawidłowo pracować mięśniami przy wypróżnianiu, a także nie blokować ich podczas potrzeby oddania stolca;

Jeśli problem zaczyna się pogłębiać, a przerwy między wypróżnianiem są coraz dłuższe, oraz pojawiają się objawy ogólnoustrojowe, należy udać się do lekarza pediatry, który podejmie odpowiednie kroki, by rozluźnić twarde masy kałowe i umożliwić dziecku wypróżnienie się. U starszych dzieci często stosowane są doustne preparaty przeczyszczające, czopki glicerynowe, wlewki. W niektórych przypadkach może zajść konieczność ręcznego wydobycia stolca.

Psychologiczna przyczyna zaparć nawykowych może wymagać także wizyty u psychologa lub psychiatry. W innych wypadkach lekarz może skierować na dodatkową diagnostykę, która będzie miała za zadanie ocenić pracę jelit i znaleźć przyczynę tych zaparć (RTG/test Hintona, USG jamy brzusznej).

Nawykowe wstrzymywanie stolca u dzieci – o tym warto pamiętać

Zaparcia to dolegliwość występująca w każdym wieku, jednak u dzieci może być ona wyjątkowo nieprzyjemna. Wprowadzając zdrową, lekkostrawną dietę, odpowiednie nawodnienie i regularny ruch można znacząco zmniejszyć ryzyko występowania zaparć nawykowych u dzieci.

Jeśli sama modyfikacja diety nie jest wystarczająca lub trudna do wprowadzenia, można próbować zwiększyć ilość błonnika w diecie dzieci, korzystając z suplementów diety. Dobrej jakości suplement może pomóc w przypadku niejadków czy dzieci z neofobią żywieniową. Dobór ilości błonnika do wieku, stanu zdowia i stylu życia dziecka powinien być ustalany indywidualnie, a w szczególnych przypadkach konsultowany z lekarzem i dietetykiem. Ilość błonnika w diecie należy zwiększać stopniowo, aby uniknąć dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Dodatkowo, co bardzo ważne – picie wody i spożywanie błonnika powinno iść zawsze w parze.

Jednocześnie warto pamiętać o tym, by w przypadku długotrwałego braku wypróżnień udać się do lekarza, który wdroży odpowiednie leczenie. W przypadku dzieci nie zaleca się samodzielnego podawania popularnych środków przeczyszczających, ponieważ mogą one uczynić więcej szkody niż pożytku.

Przeczytaj także: jak postępować z krępującymi zaparciami?

Weryfikacja merytoryczna: lek. Bartłomiej Śmieszniak

Bibliografia:

1. Malczyk, Ż., Jarzumbek, A., Kwiecień, J., & Ziora, K. (2014). Praktyczne aspekty leczenia zaparć stolca u dzieci. Pediatria i Medycyna Rodzinna, 1(10), 55-60.
2. Reich, M., & Iwańczak, B. (2010). Analiza najczęstszych przyczyn i objawów przewlekłych zaparć u dzieci. Przegl. Gastroenterol, 5, 349-355.
3. Jończyk-Potoczna, K., & Krawczyński, M. (2001). Zaparcia u dzieci w codziennej praktyce lekarza podstawowej opieki medycznej. Przewodnik Lekarza/Guide for GPs, 4(12), 25-30.