Układ pokarmowy – budowa, rola i funkcje układu trawiennego

Układ pokarmowy to jeden z najważniejszych i najbardziej skomplikowanych układów w organizmie człowieka. Dzięki niemu możemy dostarczać składniki odżywcze, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania wszystkich komórek naszego ciała. Jaka jest budowa układu pokarmowego? Jakie funkcje pełni układ trawienny w organizmie człowieka?

Budowa i anatomia układu pokarmowego

Układ trawienny człowieka to skomplikowana machina, w której skład wchodzi bardzo wiele elementów. Dzieli się go na dwie główne części – przewód pokarmowy i towarzyszące mu gruczoły trawienne. Przewód pokarmowy można sobie wyobrazić jako długą na ponad 9 metrów rurę. Składa się on z kilku elementów – jamy ustnej, przełyku, żołądka, dwunastnicy, jelita cienkiego, jelita grubego i odbytnicy zakończonej odbytem. Każda z tych części pełni odrębne funkcje w zakresie trawienia i wchłaniania składników odżywczych, czyli białek, tłuszczy i cukrów. 

Z kolei gruczoły trawienne to narządy, które wydzielają żółć, enzymy trawienne i inne substancje, bez których niemożliwe byłoby prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego. Zalicza się do nich ślinianki jamy ustnej, trzustkę i wątrobę.

Funkcje układu pokarmowego

Układ pokarmowy pełni bardzo wiele ról, z których zdecydowana większość jest nam niezbędna do życia. Do najważniejszych funkcji układu pokarmowego zalicza się:

• rozdrabnianie pokarmu, co usprawnia proces trawienia i wchłaniania składników odżywczych;
• trawienie, czyli rozdrabnianie dużych cząsteczek cukrów, białek i tłuszczy na mniejsze substancje, które mogą ulec wchłonięciu;
• wchłanianie wody i składników odżywczych, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania wszystkich komórek organizmu człowieka;
• wydalanie niestrawionych resztek pokarmu z kałem.

Rola przewodu pokarmowego w układzie pokarmowym

Przewód pokarmowy to składowa układu pokarmowego, do której trafia każdy kęs pokarmu. Przy pomocy skurczy mięśniówki poszczególnych jego elementów (tzw. ruchów perystaltycznych, robaczkowych) pokarm przemieszcza się od jamy ustnej, do przełyku, żołądka, jelita cienkiego i do jelita grubego. 

Rola jamy ustnej w układzie pokarmowym 

Jama ustna jest początkowym odcinkiem przewodu pokarmowego. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, jak bardzo ważną funkcję pełni ona w prawidłowym przebiegu trawienia. To w niej kęsy pokarmu są przy pomocy zębów rozdrabniane i łączone ze śliną, co ułatwia trawienie w dalszych etapach. Dlatego tak ważne jest dbanie o zdrowie zębów i stawianie się na regularne kontrole u dentysty. 

Dodatkowo w jamie ustnej, dzięki zawartej w ślinie amylazie, rozpoczyna się rozkład cukrów na mniejsze cząsteczki. Rozdrobniony poprzez żucie pokarm trafia następnie do przełyku, a stamtąd do kolejnej części układu pokarmowego – żołądka.

Rola żołądka w układzie trawiennym

Żołądek jest narządem w kształcie worka, który pod wpływem pokarmu może znacznie zwiększać swoje rozmiary. Zachodzi w nim rozkład białek na mniejsze cząsteczki. Jest to możliwe dzięki obecności soku żołądkowego, który zawiera enzymy – pepsynę i kwas solny. Wydzielany kwas sprawia, że dochodzi do aktywacji pepsyny. Pełni on również inną ważną funkcję – zabija bakterie, które mogły przedostać się do żołądka wraz z pokarmem. 

Niekiedy obecność kwasu solnego w żołądku jest przyczyną problemów. U niektórych osób dochodzi bowiem do rozwoju refluksu, czyli zarzucania kwaśnego soku żołądkowego do przełyku, co wywołuje nieprzyjemne pieczenie i inne objawy zgagi. Po dłuższym pobycie w żołądku pokarm przechodzi następnie do kolejnego odcinka, którym jest dwunastnica.

Znaczenie dwunastnicy i jelita cienkiego

Dwunastnica jest początkowym odcinkiem jelita cienkiego o kształcie litery C. To w niej odbywa się trawienie większości składników odżywczych. Dzieje się tak, ponieważ do światła dwunastnicy wydzielany jest sok trzustkowy, bogaty w enzymy trawienne niezbędne do dalszego rozdrobnienia białek, węglowodanów i tłuszczy. Pod wpływem pokarmu do dwunastnicy uwalniana jest także żółć, która rozbija większe krople tłuszczu na małe kropelki, co usprawnia jego dalsze trawienie. 

Pokarm z dwunastnicy trafia następnie do kolejnych odcinków jelita cienkiego – jelita czczego i krętego. W tych częściach układu pokarmowego człowieka dochodzi do dalszego trawienia i wchłaniania składników odżywczych. W przebiegu niektórych chorób (np. choroba Crohna, celiakia) wchłanianie w jelicie może zostać zaburzone, co prowadzi do rozwoju znacznego niedożywienia i niedoboru składników odżywczych. 

Rola jelita grubego w układzie pokarmowym

Pokarm z jelita cienkiego przedostaje się do jelita grubego. Jest to końcowa część układu pokarmowego, w której zachodzi głównie wchłanianie wody, a także formowanie i wydalanie kału. W jego skład wchodzi:

• jelito ślepe z wyrostkiem robaczkowym;
• okrężnica ze wstępnicą, poprzecznicą, zstępnicą i esicą;
• odbytnica zakończona odbytem.

Jelito grube jest także domem dla ponad 700 różnych gatunków bakterii jelitowych. Ich zadaniem jest wytwarzanie niektórych witamin – witaminy K i biotyny. Przyczyniają się niestety także do powstawania gazów w jelicie, które mogą wywoływać nieprzyjemne wzdęcia i dyskomfort w jamie brzusznej.

Trawienie w układzie pokarmowym człowieka

Trawienie, czyli rozkładanie dużych cząsteczek białek, tłuszczy i cukrów na mniejsze elementy jest podstawową rolą układu pokarmowego. Tylko w takiej postaci składniki odżywcze mogą zostać wchłonięte z przewodu pokarmowego do krwi i następnie wykorzystane do przez nasze komórki. Niewiele osób zdaje sobie sprawę, że trawienie rozpoczyna się już w jamie ustnej i trwa w trakcie przechodzenia pokarmu przez poszczególne części przewodu pokarmowego. Główną rolę w tym procesie pełnią wydzielane do jego światła enzymy trawienne.  

Trawienie węglowodanów

Węglowodany, czyli cukry są głównym źródłem energii dla organizmu każdego człowieka. Ich trawienie rozpoczyna się już w jamie ustnej pod wpływem produkowanego przez ślinianki enzymu – amylazy ślinowej, zwanej także ptialiną. Duża kwaśność soku żołądkowego sprawia, że enzym ten w żołądku działa słabiej, jednak nie oznacza to, że trawienie kończy się w tym momencie. Węglowodany rozkładane są dalej w dwunastnicy przez sok trzustkowy, który jest wydzielany przez amylazę trzustkową. Produktami zarówno amylazy ślinowej i trzustkowej są mniej złożone od węglowodanów produkty, jak maltoza i dekstryny. Ostateczny etap, czyli rozkład cukrów do glukozy, zachodzi dopiero w jelicie cienkim pod wpływem amylazy jelitowej. 

Trawienie białek

Białko to podstawowy budulec każdej z 10 bilionów komórek organizmu człowieka. Są trawione przy pomocy specjalnych enzymów – proteaz obecnych w żołądku, dwunastnicy i początkowej części jelita czczego. Duże cząsteczki białka są rozkładane do coraz mniejszych peptydów, aby ostatecznie przekształcić się do poszczególnych aminokwasów. Są one dalej wchłaniane w jelicie i wykorzystywane w licznych procesach metabolicznych.  

Trawienie tłuszczy

Trawienie tłuszczy jest możliwe dzięki lipazom – enzymom rozkładającym tłuszcze do kwasów tłuszczowych i glicerolu. Mimo że są obecne już w jamie ustnej i żołądku, to głównym miejscem trawienia tych składników odżywczych jest dwunastnica. Dzieje się tak, ponieważ to w niej dochodzi do uwalniania żółci, która rozbija duże krople tłuszczu na mniejsze kropelki, co znacznie zwiększa dostęp do nich enzymów trawiennych.

Wchłanianie składników odżywczych w układzie pokarmowym

Wchłanianie ze światła jelita do krwi odbywa się głównie w jelicie cienkim. Jego wyściółka tworzy specjalne wypustki – tzw. kosmki i mikrokosmki, które zwiększają ogólną powierzchnię wchłaniania składników odżywczych. Wewnątrz kosmków znajduje się także bogata sieć naczyń krwionośnych i limfatycznych, do których przedostają się strawione cząsteczki pokarmu. Glukoza, aminokwasy, glicerol i witaminy rozpuszczalne w wodzie ze ściany jelita wchłaniają się do naczyń krwionośnych i tą drogą są rozprowadzane po całym organizmie. Z kolei kwasy tłuszczowe i witaminy rozpuszczalne w tłuszczach przedostają się do chłonki w naczyniach limfatycznych kosmków jelitowych. 

Regulacja pracy przewodu pokarmowego

Nietrudno sobie wyobrazić, że prawidłowa praca układu pokarmowego wymaga synchronizacji wszystkich jego elementów. Uczestniczą w tym zarówno sygnały wysyłane drogą nerwów przez nasz mózg do jelit, oraz liczne hormony, jak grelina czy cholecystokinina uwalniane pod wpływem różnych czynników. Wszystkie te mechanizmy mają za zadanie usprawnienie motoryki poszczególnych części przewodu pokarmowego i pobudzenie wydzielania soków trawiennych przez żołądek, trzustkę i jelita. 

Udostępnij:

• Facebook
• Mail
• Link