Zespół jelita drażliwego: dieta, co jeść a czego nie jeść przy jelicie drażliwym?

Zespół jelita drażliwego, zwany także IBS (z ang. Irritated Bowel Syndrom) lub potocznie nerwicą jelit to przewlekła choroba jelit, polegająca na ich nadreaktywności powodującej zaburzenia ich pracy. Dokładne przyczyny choroby pozostają wciąż nieodkryte, jednak IBS dotyczy coraz większej liczby osób. Jak rozpoznać IBS i wspomóc leczenie dietą?

 Co to jest zespół jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego (IBS, z ang. Irritable Bowel Syndrome) to przewlekła choroba układu pokarmowego o czynnościowym charakterze. Głównymi objawami są wciąż nawracające zaburzenia pracy jelit oraz ich nadreaktywność, która nie jest związana ani ze zmianami organicznymi, ani biochemicznymi w organizmie. Z nie do końca znanych powodów, jelita wykazują nagłe zaburzenia pracy w odpowiedzi na zmianę diety, stres, wysiłek fizyczny lub po prostu bez znanego powodu. Nawracające bóle brzucha mają bezpośredni związek z wypróżnianiem, ze zmianą konsystencji stolca i/lub ze zmianą częstości wypróżnień.

Szacuje się, że IBS może dotyczyć nawet 15% populacji krajów wysoko rozwiniętych, a choroba dwukrotnie częściej wykrywana jest u kobiet.

Objawy IBS

Objawy nerwicy jelit to w znacznej większości typowe symptomy zaburzeń pracy układu a pokarmowego, uznawane za powszechne i często występujące z dość trywialnych przyczyn. To, co może wskazywać na IBS to powtarzalność objawów oraz ich nieprzewidywalność, co oznacza, że nie można skorelować występujących dolegliwości z żadną konkretną przyczyną (jak np. przejedzenie, stres czy zatrucie pokarmowe).

Do najczęściej nawracających objawów zespołu jelita drażliwego należą:

• silny, skurczowy ból brzucha (objaw konieczny do rozpoznania zespołu jelita drażliwego, najczęściej w lewym podbrzuszu);
• zmiana częstości wypróżnień,
• zmiana konsystencji (wyglądu) stolca,
• mogą współwystępować wzdęcia.

Mogą występować również poniższe objawy, jednak nie są one kluczowe w rozpoznaniu IBS:

• wymioty;
• wzdęcia;
• odbijanie;
• wczesne uczucie pełności po posiłku;
• pieczenie w nadbrzuszu;
• uczucie zalegania pokarmu w żołądku;
• obecność krwi lub śluzu w stolcu;
• ból głowy, ból pleców;
• uczucie zmęczenia i niepokoju, dyskomfort psychiczny;
• senność;
• nocne oddawanie moczu, częstomocz, parcie na mocz;
• u kobiet również zaburzenia miesiączkowania, ból odczuwany w trakcie stosunku seksualnego.

Jeśli główne objawy występują z niepokojącą częstotliwością, a do tego pojawiają się takie symptomy, jak krew lub śluz w stolcu, nagła utrata wagi i dodatkowo w bliskiej rodzinie są osoby, u których zdiagnozowano zespół jelita drażliwego, należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem specjalistą, w celu wykonania dalszej diagnostyki.

Przyczyny zespołu jelita drażliwego

Pomimo starań lekarzy na całym świecie, przyczyny zespołu jelita drażliwego nie są do tej pory poznane na tyle wystarczająco, by wskazać decydujący czynnik, który wyzwala objawy. Lekarze mają pewność wyłącznie co do faktu, że to nie zmiany organiczne w układzie pokarmowym.

Choroba występuje na wszystkich szerokościach geograficznych, chociaż najczęściej diagnozuje się ją w Europie i Ameryce Północnej – w USA rozpoznawany jest u 5 do 10% populacji.

Wśród najczęściej wspominanych przyczyn IBS można wymienić następujące:

• zaburzenia na osi mózgowo-jelitowej – oś mózgowo-jelitowa to sieć neuronów, łącząca centralny układ nerwowy z układem pokarmowym. Informacje pomiędzy tymi dwoma układami przenoszone są przy pomocy drogi nerwowej, hormonalnej, immunologicznej i metabolicznej. Nieprawidłowości którejkolwiek z tych dróg, prowadzą właśnie do zaburzeń na osi mózg-jelita;
• przebyte infekcje żołądkowo-jelitowe – częste zapalenia jelit wywołane przez patogeny, takie jak bakterie, wirusy czy pasożyty mogą prowadzić do zaburzeń czucia trzewnego i w efekcie powodować pozapalny zespół jelita drażliwego (post-inflammatory IBS);
• nadwrażliwość trzewna – objawia się zwiększonymi objawami bólowymi przewodu pokarmowego. Oprócz bólu mogą występować również biegunki, zaparcia i zwiększona produkcja gazów,
• problemy z poprawną motoryką jelit – może to być zarówno zbyt szybki pasaż jelitowy, prowadzący do luźnych stolców i biegunek, jak i leniwa motoryka, prowokująca zaparcia, wzdęcia i nadmierne wydzielanie gazów.

Dla prawidłowego rozpoznania zespołu jelita drażliwego, należy przeprowadzić wnikliwą diagnostykę, która opiera się nie tylko na rozpoznaniu objawów, ale także wykluczeniu chorób, które mają podobne symptomy, tj:

• choroba Leśniowskiego-Crohna (i inne nieswoiste zapalne choroby jelit, na przykład wrzodziejące zapalenie jelita grubego);
• celiakia i inne nietolerancje pokarmowe;
• choroba wrzodowa;
• zapalenie wyrostka robaczkowego;
• kamica pęcherzyka żółciowego;
• biegunka infekcyjna;
• nadczynność tarczycy;
• niedobory immunologiczne;
• endometrioza;
• kiła;
• nowotwory jelit i układu pokarmowego.

Dolegliwości ze strony jelit to objawy, które często są bagatelizowane, jednak ich powtarzalność, gwałtowność i nieprzewidywalność powinny być czynnikami, które skłonią pacjenta to jak najszybszej wizyty u lekarza specjalisty.

Jak powinna wyglądać dieta przy jelicie drażliwym?

IBS jest chorobą przewlekłą i niestety nieuleczalną, co wiąże się przede wszystkim z brakiem bezpośredniej przyczyny, wywołującej to schorzenie. Oprócz farmakologii integralną częścią leczenia jest odpowiednia dieta, której głównym zadaniem jest ograniczenie występujących dolegliwości.

Dieta na drażliwe jelita powinna być przede  wszystkim lekkostrawna, by nie obciążać układu pokarmowego. Lekarze i dietetycy zwracają również uwagę na konieczność regularnego spożywania posiłków – powinny być one częstsze, ale mniej treściwe, co pozwala uniknąć przejedzenia.

Zalecenia dietetyczne zależne są również od zdiagnozowanego rodzaju IBS:

• IBS biegunkowe –  ten rodzaj zespołu jelita drażliwego wiąże się ze znacznym rozluźnieniem mas kałowych i częstymi biegunkami. Z tego powodu dieta powinna zawierać ograniczone ilości błonnika pokarmowego, aby dodatkowo nie przyspieszać pasażu jelitowego.
• IBS zaparciowe – tutaj najczęściej spotykanym objawem są zaparcia, dlatego w tym przypadku, dieta powinna być bogata w błonnik, który przyspiesza perystaltykę i zapobiega zaleganiu treści pokarmowej w jelitach, ograniczając tym samym produkcję gazów.

Żywność bogata w błonnik

Błonnik rozpuszczalny jest kluczowym składnikiem pokarmowym w łagodzeniu objawów IBS – zwłaszcza w postaci z dominującymi zaparciami. Zalecane spożycie błonnika wynosi 25g/dobę, rozłożone na kilka porcji.

Błonnik rozpuszczalny poprawia perystaltykę jelit, zmniejszając także ryzyko występowania zaparć. Dodatkowo jest on rozkładany częściowo przez bakterie jelitowe, wspierając nie tylko rozwój prawidłowej flory bakteryjnej jelit, ale także wpływając korzystnie na odżywienie nabłonka układu pokarmowego.

Można go znaleźć w otrębach pszennych, migdałach, babce płesznik, siemieniu lnianym, owocach jagodowych, płatkach jęczmiennych, owsianych i kukurydzianych.

Należy rozróżnić błonnik rozpuszczalny od nierozpuszczalnego (który znajduje się np. w otrębach pszennych). Nierozpuszczalne frakcje błonnika mogą bowiem nasilać dolegliwości, jeśli przyjmowane są w nadmiarze.

 Niska zawartość FODMAP

Skuteczną dietą w ograniczaniu objawów IBS jest dieta o niskiej zawartości FODMAP (Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides And Polyols, czyli fermentujące oligo- di- i monosacharydy oraz poliole). Polskie Towarzystwo Gastroenterologii zaleca stosowanie diety low-FODMAP przez okres co najmniej 6 tygodni, celem ograniczenia dolegliwości.

Dieta ta zakłada ograniczenie bądź całkowite wykluczenie pokarmów o wysokiej zawartości FODMAP (tj. fruktozy, laktozy, fruktanów mannitolu, sorbitolu) przez okres 6 tygodni, a następnie ponowne wprowadzanie pojedynczych grup FODMAP, w celu sprawdzenia, które z nich powodują dolegliwości.

Wśród niezalecanych produktów znajdują się mleko i jego przetwory (z wyjątkiem serów długo dojrzewających), rośliny strączkowe, kalafiory, brokuły, kapustne, grzyby, owoce pestkowe, produkty pszenne, jak również miód, syrop z agawy oraz słodziki.

 Probiotyki

W przypadku probiotyków sugeruje się raczej  stosowanie preparatów, zawierających konkretne szczepy bakterii probiotycznych, tj:

• Bifidobacterium bifidum MIMBb75, 
• Bifidobacterium infantis 35624, 
• Bifidobacterium lactis, 
• Lactobacillus plantarum 299v.

Szczepy te łagodzą ogólne objawy ze strony układu pokarmowego, a ich wpływ na poprawę kondycji flory bakteryjnej jelit zdaje się korzystnie oddziaływać na ograniczanie i łagodzenie objawów IBS. Wybór konkretnego preparatu probiotycznego najlepiej ustalić z lekarzem prowadzącym.

Skuteczność stosowania probiotyków w leczeniu IBS wciąż nie jest potwierdzona i wymaga dalszych badań.

 IBS — czego nie jeść

Oprócz ograniczenia produktów o wysokim FODMAP, należy unikać potraw tłustych, pikantnych, produktów wzdymających, wysoko przetworzonej żywności, a także mocnej kawy, herbaty i alkoholu.
Każdy pacjent powinien również zwracać uwagę na to, co dzieje się z nim po zjedzeniu konkretnych produktów – pozwala to wyeliminować te pokarmy, które powodują dolegliwości.

Podsumowanie – to warto zapamiętać o IBS

Zespół jelita drażliwego to przewlekła i nawracająca choroba o nie do końca poznanych przyczynach. W ostatnich czasach zapadalność na IBS w krajach rozwiniętych rośnie, co może mieć związek ze wzrostem tempa życia i spadkiem jakości diety.

Nawracające biegunki lub zaparcia, mocne, skurczowe bóle brzucha, wzdęcia – to najważniejsze objawy choroby. Mogą one skutecznie utrudniać życie, znacząco obniżając jego komfort, jednak odpowiednia dieta, zmiana stylu życia i farmakologia pozwalają prowadzić normalne, radosne życie. Aby tak było, należy odpowiednio zdiagnozować chorobę, dlatego tak ważny jest kontakt z lekarzem już przy pierwszych niepokojących objawach.

Bibliografia

1. 1. Hou X, Chen S, Zhang Y, et al. Quality of life in patients with irritable bowel syndrome (IBS), assessed using the ibs-quality of life (IBS-QOL) measure after 4 and 8 weeks of treatment with mebeverine hydrochloride or pinaverium bromide: results of an international prospective observational cohort study in Poland, Egypt, Mexico and China. Clin Drug Investig. 2014;
2. 2. Lacy BE, Mearin F, Chang L, et al. Bowel disorders. Gastroenterology. 2016;
3. 3. Leczenie dietetyczne pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego” Wasiluk D., Ostrowska L.; Nowa Medycyna, 3/2010, s. 89-95
4. 4. Zespół jelita drażliwego – nowe spojrzenie na etiopatogenezę” Nehring P., Mrozikiewicz-Rakowska B., Krasnodębski P., Karnafel W.; Przegląd Gastroenterologiczny, 6/2011, s. 17–22
5. 5. Whelan, K., Martin, L. D., Staudacher, H. M., & Lomer, M. (2018). The low FODMAP diet in the management of irritable bowel syndrome: an evidence‐based review of FODMAP restriction, reintroduction and personalisation in clinical practice. Journal of human nutrition and dietetics, 31(2), 239-255.
6. 6. Pawlak, K., Rudzik, R., Lewiński, M., Majcher, S., & Słuczanowska-Głąbowska, S. (2017). Dieta L-FODMAP w leczeniu zespołu jelita drażliwego. Bromat Chem Toksykol, 2, 179-183.
7. 7. Rutsch A, Kantsjö JB, Ronchi F. The Gut-Brain Axis: How Microbiota and Host Inflammasome Influence Brain Physiology and Pathology. Front Immunol. 2020 Dec 10;11:604179.

Udostępnij:

• Facebook
• Mail
• Link