Rozwolnienie, czyli jakie są przyczyny biegunki

Biegunka (inaczej rozwolnienie) jest dolegliwością, która dotyka wiele osób. Może ona być wywołana różnymi czynnikami: mechanicznymi, hormonalnymi oraz psychologicznymi. Najczęściej schorzenie to występuje wskutek zapalenia błony śluzowej jelit, ale nie jest to jedyna przyczyna biegunki. Nie należy bagatelizować objawów w postaci osłabienia organizmu, odwodnienia, czy osłabienia koncentracji, ponieważ długotrwałe rozwolnienie może doprowadzić do negatywnych i groźnych skutków zdrowotnych. Z tego względu zaleca się skorzystanie z pomocy lekarskiej, aby szybko powrócić do normalnego funkcjonowania. To właśnie lekarz dobiera odpowiednią metodę leczenia tej dolegliwości. Jak leczyć biegunkę? Co jeszcze można zrobić, aby zminimalizować jej objawy?

Co to jest biegunka?

Biegunka jest stanem, w którym dochodzi do oddawania stolca o nadmiernie luźnej konsystencji (półpłynnej, płynnej lub wodnistej). Co więcej, podczas rozwolnienia odwiedza się toaletę w celu oddania stolca co najmniej 3-4 razy na dobę. Często wypróżnianiu towarzyszą wówczas inne objawy świadczące o zaburzonej pracy układu pokarmowego, np.:

• bóle brzucha;
• skurcze jelit;
• wymioty. 

Mechanizmy i rodzaje biegunki

Wyróżnia się trzy podstawowe mechanizmy biegunki:

• biegunka wydzielnicza (sekrecyjna) – powodują ją przede wszystkim leki, kwasy żółciowe, kwasy tłuszczowe krótkołańcuchowe, toksyny oraz niektóre nowotwory; biegunka po lekach najczęściej jest wywoływana przez środki przeczyszczające z grupy środków pobudzających (np. bisacodyl, sennozydy);
• biegunka osmotyczna – wywołują ją leki, nieco inne niż w biegunce sekrecyjnej, a mianowicie laktuloza, orlistat oraz przewlekle stosowana cholestyramina, a także niektóre słodycze (z sorbitolem i mannitolem), przetoki jelitowe i zespół krótkiego jelita,;
• biegunka zapalna – przyczynami mogą być: nadwrażliwość pokarmowa, nieswoiste zapalenia jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniowskiego-Crohna); popromienne zapalenie jelita grubego; pierwotniaki, które zasiedlają jelito; zespół jelita wrażliwego, nadczynność tarczycy i stosowanie leków prokinetycznych (np. metoklopramidu).
• biegunka tłuszczowa, związana z zaburzeniami trawienia i wchłaniania, np. w przebiegu celiakii.

Ile trwa biegunka?

Zwykła biegunka z reguły trwa kilka dni. Jeżeli nie przekracza 10-14 dni, to mowa o biegunce ostrej, natomiast gdy trwa więcej niż 14 dni, to kwalifikuje się ją jako biegunkę przewlekłą. Oczywiście czas trwania rozwolnienia jest zależny od przyczyny. Co ważne, jeśli biegunka ma charakter nawracający, może świadczyć o poważnych problemach zdrowotnych. Ze względu na czas trwania biegunki można wyróżnić:

• biegunkę ostrą — trwa do 14 dni; najczęściej ma charakter zakaźny i zwykle samoograniczający się; ostrą biegunkę leczy się objawowo; zazwyczaj nie grozi żadnymi trwałymi następstwami. Nie można jej jednak bagatelizować, ponieważ szczególnie u dzieci może szybko wywołać niebezpieczne odwodnienie, które czasem prowadzi do wstrząsu. Jedynie w niektórych przypadkach są wskazania do leczenia przyczynowego, standardowo leczy się ją objawowo²;
• biegunkę przewlekłą – trwa tygodniami, miesiącami, a nawet jeszcze dłużej; może wywołać poważne zaburzenia związane z odżywianiem, a także prowadzi do niedoborów elektrolitów, aminokwasów, a także witamin i innych substancji. Po dłuższym czasie bez odpowiedniej diagnozy i leczenia może prowadzić do znacznego niedożywienia i wyniszczenia, a u dzieci do zahamowania wzrostu i rozwoju².

Według danych World Health Organization (WHO) biegunka dotyka corocznie około 2 miliardy osób. Szacuje się, że co roku na ostrą biegunkę cierpi około 5-7% populacji, a na przewlekłą zaś 3-5%. 

Jakie są przyczyny biegunki?

Przyczyną rozwolnienia jest m.in. niezdolność jelita grubego do pobierania wystarczającej ilości płynu z kału. Innym powodem może być także przyspieszona perystaltyka jelit – w wyniku czego jelito grube nie nadąża z procesem pobierania wody. Inne potencjalne przyczyny to:

• infekcja wirusowa – wirusy przenoszone drogą kropelkową lub skażające spożywane pokarmy oraz wodę są najczęstszą przyczyną ostrych biegunek¹;
• zatrucie pokarmowe – tzw. biegunka pokarmowa powstaje na skutek produktów metabolizmu bakterii, tzw. enterotoksyn, jak na przykład toksyna gronkowcowa, która jest obecna w produktach mlecznych skażonych tą bakterią, np. lodach;
• stan chorobowy – w takim przypadku należy skontaktować się z lekarzem;
• zespół jelita drażliwego (IBS);
• alergia na jakiś produkt spożywczy – biegunka przy alergii daje podobne objawy do tych, które występują przy zatruciu pokarmowym;
• stres i nerwowość – biegunka przy stresie;
• biegunka podróżnych — podobne objawy jak w przypadku zatrucia pokarmowego;
• alkohol – biegunka alkoholowa wywoływana jest nadmiarem spożywanego alkoholu, zatem należy unikać alkoholu lub zmniejszyć jego konsumpcję;
• efekty uboczne zażywania lekarstw, tzw. biegunka lekowa;
• kawa oraz tłuste jedzenie.

Przyczyny biegunki przewlekłej

Przewlekła biegunka charakteryzuje się oddawaniem luźnych stolców, a stan ten trwa co najmniej cztery tygodnie. Istnieje wiele możliwych przyczyn przewlekłej biegunki, a niektóre z nich to:

• stres i nerwowość – pod wpływem adrenaliny dochodzi do wydzielania większych ilości kwasów trawiennych przez żołądek, podrażniając tym samym błonę śluzową. Co więcej, za sprawą działania kwasów trawiennych pojawiają się skurcze jelit, a w konsekwencji biegunka oraz ból brzucha;
• tzw. biegunka podróżnych – daje podobne objawy jak w przypadku zatrucia pokarmowego; stanowi jeden z najczęstszych problemów zdrowotnych, które dotykają turystów w krajach tropikalnych lub w miejscach, gdzie panują nieodpowiednie warunki sanitarne;
• alkohol – nadmierne spożywanie alkoholu prowadzi do uszkodzenia enterocytów, a także upośledzenia ich funkcjonowania, przez co dochodzi do zaburzenia procesów trawienia oraz wchłaniania pokarmów, a także pojawia się biegunka;
• kawa oraz tłuste jedzenie – biegunka tłuszczowa spowodowana jest w szczególności zaburzonymi procesami trawienia, które wynikają z niewydolności trzustki.
• niektóre choroby, np. choroba Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, mikroskopowe zapalenie jelita grubego, celiakia;
• nietolerancja laktozy, alergie pokarmowe;
• niektóre leki, np. stosowane w chemioterapii nowotworów⁶.

Przyczyny biegunki ostrej

Biegunka ostra to dolegliwość, której cechą charakterystyczną jest częste oddawanie stolca (powyżej trzech razy w ciągu doby). Co więcej, stolec przyjmuje wówczas konsystencję płynną (wodnistą) lub półpłynną (luźny stolec) oraz jest wydalany w większych ilościach niż zazwyczaj. Należy pamiętać, że przebieg ostrego rozwolnienia cechuje się nagłym, gwałtownym charakterem. To sprawia, że schorzenie może dość szybko doprowadzić do odwodnienia,  a także utraty cennych minerałów niezbędnych w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Przyczynami ostrej biegunki mogą być:

• infekcja wirusowa – najczęstsza przyczyna ostrych biegunek;
• biegunka poantybiotykowa – definiuje się ją jako zespół biegunkowy, który występuje podczas lub do 2 miesięcy po zakończeniu terapii lekami przeciwdrobnoustrojowymi, głównie przeciwbakteryjnymi;
• zatrucie pokarmowe – biegunka pokarmowa jest efektem spożycia płynów lub pokarmów, w których obecne są chorobotwórcze drobnoustroje;
• stan chorobowy – w tym przypadku najlepiej zasięgnąć porady lekarskiej;
• zespół jelita drażliwego (IBS) – jest to zespół objawów oraz dolegliwości; które są spowodowane nadmierną pobudliwością tego jelita; oprócz biegunki występują silne bóle brzucha i wzdęcia;
• alergia na jakiś produkt spożywczy – biegunka przy alergii daje podobne objawy jak zatrucie pokarmowe.

Biegunka bakteryjna a wirusowa

Odróżnienie od siebie biegunki bakteryjnej i wirusowej może być bardzo trudne dla niedoświadczonej osoby. Są jednak pewne cechy, które wstępnie pomagają ocenić, jaki patogen jest odpowiedzialny za rozwolnienie po jedzeniu. 

W przypadku biegunki wirusowej stolce zazwyczaj są bardziej wodniste i obfite, natomiast w biegunkach bakteryjnych jest ich mniej, mają papkowatą konsystencję i mogą zawierać patologiczne domieszki (np. śluz, krew, ropę). Wyjątkiem jest tutaj cholera, w przypadku której biegunki mimo etiologii bakteryjnej są niezwykle obfite^⁴. 

W obu typach biegunki może pojawić się gorączka, jednak czasami obserwuje się, że w infekcji bakteryjnej jest ona wyższa, niż w wirusowej. 

Warto jednak pamiętać, że powyższe objawy mogą wystąpić zarówno w biegunkach bakteryjnych, jak i wirusowych. W praktyce więc w celu odróżnienia rodzaju rozwolnienia warto udać się do lekarza, który może w tym celu wykonać dodatkowe badania, np. kału lub krwi.

Objawy towarzyszące biegunce

Do objawów biegunki należą przede wszystkim:

• oddawanie półpłynnego, płynnego lub wodnistego stolca częściej niż 3 razy na dobę o łącznej masie powyżej 200 g;
• towarzyszące bóle brzucha oraz wzdęcia;
• odwodnienie organizmu — stopień odwodnienia organizmu można ocenić poprzez sprawdzenie ubytku masy ciała;
• osłabienie całego organizmu;
• dreszcze;
• zaburzenia koncentracji.

Warto pamiętać, że wydłużony czas powrotu włośniczkowego jest jednym z wyznaczników odwodnienia. Ten objaw biegunki można łatwo sprawdzić. Wystarczy ucisnąć opuszkę palca wskazującego na kilka sekund i obserwować, jak szybko powraca jego czerwonawe zabarwienie. Jeśli nastąpi to w czasie dłuższym niż 2 sekundy, może to wskazywać na odwodnienie i w takiej sytuacji należy udać się do lekarza.

Diagnozowanie i podstawowe badania

Aby poznać lub wykluczyć możliwe przyczyny biegunki, należy udać się do lekarza. Specjalista zleca komplet badań, np.:

• OB – odczyn Biernackiego;
• morfologię krwi;
• poziom elektrolitów;
• stężenie kreatyniny;
• stężenie mocznika;
• poziom TSH;
• glikemię;
• ilość białka całkowitego;
• ilość enzymów trzustkowych;
• kolonoskopię;
• gastroskopię.

Bardzo istotnym badaniem w wykluczeniu najpoważniejszych przyczyn biegunki przewlekłej jest kolonoskopia. Dokładny opis badania kolonoskopowego polega na przeprowadzeniu oceny końcowego odcinka jelita cienkiego, a także pobraniu wycinku do dalszych badań. Dzięki temu można wykluczyć, np. nowotwory jelita, a także chorobę Leśniowskiego-Crohna. Warto pamiętać, że ich rozpoznanie jest możliwe jedynie na podstawie oceny histopatologicznej wycinków z jelita.

Biegunka – co robić? Jak postępować przy biegunce?

Rozwolnienie cechuje się z reguły łagodnym przebiegiem, więc plan leczenia można ustalić z lekarzem telefonicznie bądź w trakcie wizyty ambulatoryjnej. Podstawą leczenia biegunki jest nawadnianie (rehydratacja) doustne, a w razie potrzeb — dożylne.

Ponadto zaleca się stosowanie i restrykcyjne przestrzeganie diety oraz uzupełnianie elektrolitów, by nie doprowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, np. odwodnienia organizmu. Należy pamiętać, że w przypadku osoby dorosłej powinno to być minimum 2 litry płynów dziennie, a dodatkowo około 250 ml wody po każdym wypróżnieniu.

Jednym ze sposobów złagodzenia objawów biegunki jest spożywanie błonnika rozpuszczalnego, np. z łupiny nasiennej babki jajowatej (psyllium). Błonnik ten chłonie wodę, zamieniając się w żel, dzięki czemu może pobrać nadmiar wody z kału i poprawić jego konsystencję. 

Colon C to suplement diety, który w swoim składzie zawiera błonnik pochodzący z łupiny nasiennej babki jajowatej i inuliny, a dodatkowo jest bogaty w szczepy probiotycznych bakterii. Jego stosowanie podczas biegunki, po konsultacji z lekarzem, może wesprzeć regenerację jelit oraz przyczynić się do złagodzenia uciążliwych dolegliwości.

Jeśli objawy rozwolnienia utrzymują się więcej niż 2 dni, należy bezzwłocznie zasięgnąć porady lekarza. Rozwolnienie może być szczególnie niebezpieczne dla dzieci, ponieważ bardzo łatwo u nich dochodzi do zagrażającego życiu odwodnienia. Zdarza się, że dziecko nie jest w stanie przyjmować płynów samodzielnie i potrzebne jest nawodnienie dożylne w szpitalu.

Jak zapobiegać biegunce?

Nieraz niektórym rodzajom biegunek można zapobiegać. Przede wszystkim zaleca się przestrzegania kilku zasad, takich jak:

• unikanie potraw, na które organizm reaguje negatywnie, np. ostrych potraw, nadmiernej ilości błonnika;
• w trakcie podróży do krajów tropikalnych i mającym złe warunki sanitarne picie wyłącznie przegotowanej lub butelkowanej wody; nie powinno się również dodawać kostek lodu, a warzywa i owoce przed spożyciem trzeba obrać ze skórki;
• rezygnowanie z pokarmów, które stoją na powietrzu (zwłaszcza w wysokiej temperaturze) bez właściwego zabezpieczenia;
• po każdej kuracji antybiotykowej branie środków wzbogacających florę bakteryjną jelit, które przywracają jej równowagę.

Postępowanie dietetyczne

W trakcie wystąpienia objawów należy przestrzegać odpowiedniej diety przy biegunce. Przede wszystkim posiłki powinny być lekkostrawne, najlepiej gotowane na parze lub w garnku bądź duszone i pieczone w piekarniku. Zaleca się unikanie niektórych produktów, takich jak pełnoziarniste pieczywo, alkohol, kawa, napoje gazowane, potraw wzdymających, które mogą dodatkowo podrażnić układ pokarmowy.

Ważny jest także sposób przygotowywania posiłków. Do czasu ustąpienia objawów biegunki zalecane jest unikanie smażenia na głębokim tłuszczu. W zamian warto postawić na potrawy gotowane na parze lub w wodzie, duszone lub pieczone w piekarniku.

Czy biegunka jest groźna? Możliwe powikłania

Pod żadnym pozorem nie powinno się bagatelizować objawów biegunki. Należy pamiętać, że uporczywe rozwolnienie w przebiegu ostrej biegunki niesie ze sobą ryzyko szybkiego odwodnienia organizmu, które może mieć bardzo negatywne skutki dla właściwego funkcjonowania organizmu. Co więcej, przy częstym oddawaniu wodnistych stolców może dojść do krwotocznego zapalenia jelita grubego, a nawet toksycznego rozdęcia jelita grubego. 

Ponadto odwodnienie powstałe na skutek biegunki przyczynia się do powstania tzw. szoku hipowolemicznego związanego z zaburzeniami świadomości, zmniejszonym ciśnieniem krwi, a także zatrzymaniem diurezy. Taki stan zagrażający życiu wymaga natychmiastowej i profesjonalnej interwencji lekarza. Najbardziej narażone na jego wystąpienie są dzieci i osoby starsze.

Podsumowanie

Znając przyczyny biegunki, a także jej charakterystyczne objawy można łatwiej uniknąć jej w przyszłości. Przede wszystkim należy pamiętać o codziennej higienie podczas przygotowywania posiłków oraz dokładnym myciu rąk. Warto pamiętać, że w przypadku leczenia biegunki najważniejsza jest konsultacja z lekarzem, aby szybko uporać się z tą dolegliwością. Specjalista pomoże dobrać odpowiednią metodę leczenia, której podstawą są odpowiednie nawodnienie organizmu oraz stosowanie lekkostrawnej diety.

Bibliografia:

• 1. Prystupa A, Skomorowska D, Schabowski J, Mosiewicz J. Diagnostyka i leczenie pacjenta z przewlekłą biegunką w gabinecie lekarza rodzinnego. Medycyna Ogólna. 2010;16(1):45-53. http://www.monz.pl/Diagnostyka-i-leczenie-pacjenta-z-przewlekla-biegunka-w-gabinecie-lekarza-rodzinnego,73218,0,1.html [dostęp online 26.07.2022]
• 2. World, Diarrhoeal disease [na:] „Who.int”, https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/diarrhoeal-disease, 7 marca 2024 r., dostęp 11 czerwca 2024 r.
• 3. Garza JM, Cohen MB. Infectious Diarrhea. Pediatric Gastrointestinal and Liver Disease. 2011:405–422.e5. doi: 10.1016/B978-1-4377-0774-8.10039-9. Epub 2010 Dec 27. PMCID: PMC7151906. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7151906/ [dostęp online: 26.07.2022]
• 4. A. Szczeklik, P. Gajewski. Interna Szczeklika 2023, Medycyna Praktyczna 2023.
• 5. Diarrhea – Symptoms and causes [na:] „Mayo Clinic”, https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/diarrhea/symptoms-causes/syc-20352241, 2023 r., dostęp 11 czerwca 2024 r.
• 6. Descoteaux-Friday G.J., Isha Shrimanker, Chronic Diarrhea [na:] „Nih.gov”, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK544337/, 7 sierpnia 2023 r., dostęp 11 czerwca 2024 r.

Udostępnij:

• Facebook
• Mail
• Link