Zaparcia – przyczyny, objawy i sposoby na problemy z wypróżnianiem

Zaparcia to bardzo częsty problem, który dotyka wiele kobiet i mężczyzn w każdym wieku. Są nie tylko uciążliwe, ale także niezwykle krępujące. Przyczyny zaparć mogą być różne, jednak często są związane ze stylem życia i nieprawidłowymi codziennymi nawykami. W jaki sposób można sobie z nimi poradzić? Jakie są domowe sposoby na zaparcia i jak powinna wyglądać odpowiednia dieta?

Co to są zaparcia i co mają wspólnego z zatwardzeniem?

Zaparcie jest to utrudnione bądź zbyt rzadkie (mniej niż 3 razy w tygodniu) wypróżnianie się. Zmienia się przy tym konsystencja stolca – jest on twardy, suchy, grudkowaty, a przez to również trudny w wydalaniu. Osoby z zatwardzeniem często zmagają się także z towarzyszącym uczuciem niepełnego wypróżnienia i brakiem parcia na stolec. Za normę uznaje się od 2 wizyt w toalecie dziennie do 5-7 w tygodniu, przy czym niewielkie odstępstwa nie powinny niepokoić. Z kolei brak regularności może prowadzić nawet do pojawienia się dolegliwości bólowych i znacznego utrudnienia codziennego funkcjonowania.

Kłopoty z wypróżnianiem się są problemem bardzo powszechnym w społeczeństwie. Szacuje się, że cierpi na nie od 14 do nawet 30 proc. populacji, przy czym częściej zmagają się z nimi kobiety niż mężczyźni¹. Mimo że mogą się pojawić praktycznie u każdego, to zaparcia u osób starszych, szczególnie po 70 roku życia, a także u dzieci występują częściej niż w innych grupach wiekowych¹.

Rodzaje zaparć – jak je odróżnić?

Obecnie wyróżnia się trzy główne grupy zaparć, wyodrębnione w zależności od możliwej przyczyny i prawidłowej bądź spowolnionej motoryki jelit². Na tej podstawie można je podzielić na:

• zaparcia związane z wydłużonym czasem pasażu jelitowego – są spowodowane zwolnieniem ruchów jelita grubego, co upośledza perystaltykę jelit i prowadzi do problemów z wypróżnianiem się;
• zaparcia z prawidłowym czasem pasażu treści pokarmowej przez przewód pokarmowy, inaczej zaparcia czynnościowe – w tym typie zaparć motoryka jelit i ilość oddawanych stolców jest prawidłowa, jednak mimo to osoby odczuwają objawy zatwardzenia i uczucie niepełnego wypróżnienia;
• zaparcia związane z dysfunkcją dna miednicy – są wynikiem nieprawidłowej komunikacji między mięśniami dna miednicy a zwieraczami odbytu, które w prawidłowych warunkach powinny ze sobą współpracować w momencie defekacji.

Zatwardzenie z prawidłowym czasem pasażu przez jelito występuje zdecydowanie najczęściej². Można je rozpoznać po tym, że zwykle wdrożenie odpowiedniej diety i zmian w stylu życia łagodzi lub pomaga całkowicie pozbyć się dolegliwości.

Pozostałe typy zaparć występują rzadziej, natomiast czasami u jednej osoby występują cechy dwóch lub więcej jego rodzajów. W takiej sytuacji mówi się o zatwardzeniach mieszanych, na przykład gdy zaburzeniu motoryki jelita grubego towarzyszy również dysfunkcja mięśni dna miednicy².

Co powoduje zaparcia? Przyczyny problemów z wypróżnianiem

Najczęściej problemy z wypróżnianiem są efektem złych codziennych nawyków – niewłaściwej diety, niewystarczającego nawodnienia organizmu, zbyt niskiej aktywności fizycznej czy powstrzymywania defekacji. Są to zaparcia idiopatyczne, czyli takie, w których nie wykrywa się żadnej choroby organicznej [3]. Ich przyczyną mogą być również inne czynniki, na przykład menstruacja, ciąża, zaburzenia czynnościowe motoryki jelit bądź też przyjmowanie niektórych leków. By móc precyzyjnie określić, co pomoże na zatwardzenie, należy więc najpierw poznać możliwą przyczynę dolegliwości.

Do rozwoju zaparć przyczyniają się:

• niewłaściwa dieta – niedobór błonnika w codziennej diecie wpływa na konsystencję stolca i może przyczynić się do spowolnienia pracy jelit;
• odwodnienie – zbyt mała ilość płynów może przyczyniać się do zwolnienia pasażu treści jelitowej. Sprzyja także wysychaniu i utwardzaniu się stolca, przez co trudniej jest go wydalić;
• siedzący tryb życia i brak aktywności fizycznej – nawet niewielka ilość ruchu wspiera prawidłową pracę jelit i może pomóc w problemach z wypróżnianiem;
• stres i nieświadome bądź świadome powstrzymywanie stolca – oba te czynniki mogą wpływać na motorykę jelit i prowadzić do coraz rzadszego odczuwania potrzeby defekacji czy parcia na stolec;
• menstruacja – zmiany hormonalne w ciągu cyklu miesięcznego mogą sprzyjać zaburzeniom pracy przewodu pokarmowego, w tym zaparciom;
• ciąża – zatwardzenie bardzo często pojawia się u kobiet ciężarnych. Wynika to głównie z burzliwych zmian hormonalnych i ucisku jelit przez stale powiększającą się macicę;
• leki – w szczególności przeciwbólowe, przeciwpadaczkowe, suplementy żelaza i wapnia, leki na nadciśnienie i doustne preparaty antykoncepcyjne³;
• zaburzenia w funkcjonowaniu nerwów i mięśni w jelitach – mogą wpływać na motorykę i przyczyniać się do rozleniwienia jelit, często takie zaparcia wywołane są operacją lub inną interwencją chirurgiczną;
• niektóre schorzenia – np. niedoczynność tarczycy, celiakia, choroby odbytu, choroby zapalne jelit, zespół jelita drażliwego, choroby miednicy mniejszej, choroby ośrodkowego układu nerwowego (np. choroba Parkinsona, choroby naczyniowe mózgu, stwardnienie rozsiane), choroby obwodowego układu nerwowego (np. neuropatia cukrzycowa), choroby tkanki łącznej i różnorodne zaburzenia metaboliczne³.

Jak rozpoznać zaparcia? Objawy towarzyszące

Zaparcia można poznać przede wszystkim po zmniejszeniu częstości wypróżnień – pojawiają się one wtedy dwa razy na tydzień bądź rzadziej. Charakterystyczna jest także zmiana konsystencji stolca – podczas zatwardzenia jest on twardy, suchy i grudkowaty⁴. Przez to w trakcie defekacji odczuwany jest dyskomfort, ponieważ stwardniała masa wolniej przemieszcza się przez jelito grube, potęgując uczucie ciężkości. Co więcej, same próby wydalenia go mogą także sprawiać ból.

Zaparciom towarzyszą więc:

• rzadkie wypróżnienia (2 lub mniej razy w tygodniu);
• grudkowaty wygląd stolca, który dodatkowo jest suchy i twardy;
• oddawanie stolca z dużym wysiłkiem, często nieskuteczne mimo silnego parcia;
• uczucie niepełnego wypróżnienia i blokady w okolicy odbytu;
• potrzeba ręcznej ewakuacji stolca, aby pomóc sobie w wypróżnieniu;
• rozpieranie w podbrzuszu przez zalegające masy kałowe;
• ból obrębie jamy brzusznej i uczucie ciężkości;
• wzdęcia;
• bóle odbytu towarzyszące wizytom w toalecie.

Kto jest najbardziej narażony na występowanie zaparć?

Zaparcia, z nie do końca jeszcze poznanych przyczyn, częściej występują u kobiet niż u mężczyzn. Niestety z wiekiem problem ten zwykle się nasila – szacuje się, że zmaga się z nimi od 50 do 75 proc. seniorów ⁹. Mogą jednak wystąpić również u noworodków i małych dzieci, najczęściej między 2 a 4 rokiem życia ⁵. Problemy z wypróżnianiem pojawiają się także u osób przyjmujących niektóre leki i nie dbających o dietę czy aktywność fizyczną.

Na zaparcia najbardziej narażone są więc:

• kobiety, szczególnie ciężarne i stosujące antykoncepcję hormonalną;
• osoby starsze, przede wszystkim ze względu na inne choroby i znaczne zmniejszenie aktywności fizycznej;
• małe dzieci i noworodki, u których przyczyną mogą być wrodzone zaburzenia unerwienia przewodu pokarmowego bądź problemy z motoryką jelita grubego;
• osoby przyjmujące przewlekle leki przeciwbólowe, przeciwpadaczkowe, przeciwpadaczkowe;
• osoby spożywające zbyt małą ilość błonnika w diecie;
• osoby prowadzące siedzący tryb życia, które nie uprawiają na co dzień aktywności fizycznej.

Jak radzić sobie z zaparciami?

Osobom z zatwardzeniem może pomóc przede wszystkim odpowiednia dieta bogata w błonnik, właściwe nawodnienie, dbanie o codzienną aktywność fizyczną i relaks. Warto wdrożyć również właściwe techniki wypróżniania się, w tym unikanie wstrzymywania pójścia do toalety. Jeżeli natomiast domowe sposoby na zaparcia nie dają oczekiwanych rezultatów, warto zawsze skonsultować problem ze specjalistą.

Dieta przy zaparciach – podstawa dobrego samopoczucia

Gdy pojawią się objawy zatwardzenia, w pierwszej kolejności trzeba przyjrzeć się bliżej codziennym posiłkom. Dieta przy zaparciach powinna opierać się na produktach bogatych w błonnik – razowych chlebach i makaronach, kaszy gryczanej, warzywach i owocach. Pomogą one pobudzić ruchy jelita grubego i wesprą prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego. Dodatkowo błonnik ma właściwości wiążące wodę, co pozwala zmniejszyć zagęszczenie stolca i poprawić jego konsystencję⁷.

Nie bez znaczenia jest także dbanie o regularność posiłków. Każdego dnia należy spożywać 4-5 niewielkich potraw co 3 lub 4 godziny – może to pomóc przywrócić prawidłowy rytm wypróżnień⁶. Ważne jest także picie dużej ilości płynów, od 2 do 2,5 litra dziennie.

Mogą być to soki, woda mineralna lub ziołowe herbatki, np. napar z rumianku, który dodatkowo wesprze prawidłową pracę jelit.

Co jeść przy zaparciach?

• warzywa, w szczególności na surowo bądź duszone;
• kiszonki;
• owoce świeże, mrożone lub suszone;
• rośliny strączkowe, np. soja, ciecierzyca, soczewica, bób;
• chleb razowy;
• makarony razowe;
• kasza gryczana, pęczak;
• brązowy ryż;
• nasiona słonecznika;
• pestki dyni;
• płatki owsiane;
• przetwory mleczne, np. jogurty, kefiry, zsiadłe mleko;
• otręby owsiane, żytnie, gryczane;
• woda, słaba herbata, kawa zbożowa;
• napary ziołowe, np. senes, kora kruszyny czy rumianek na zaparcia.

Czego lepiej unikać?

• jasnego pieczywa;
• białego ryżu;
• jasnych makaronów;
• sucharków;
• płatków ryżowych;
• bananów;
• ciastek, ciasteczek, słodyczy;
• mocnej kawy, herbaty;
• napojów gazowanych;
• alkoholu;
• kakao.

Zmiana codziennych nawyków

Innym skutecznym domowym sposobem na zaparcia jest zmiana przyzwyczajeń, które mogą im sprzyjać. Przede wszystkim każdego dnia warto znaleźć czas na ruch. Sport i aktywność fizyczna przyczyniają się do pobudzenia pracy układu trawiennego i wspierają ruchy perystaltyczne jelit. Na zaparcia u dzieci może pomóc więc zaangażowanie ich w zabawy na świeżym powietrzu – grę w piłkę, berka czy wyjście na plac zabaw.

W walce z zatwardzeniem ważne jest również dbanie na co dzień o relaks i czas dla siebie, aby w jak największym stopniu zmniejszyć poziom odczuwanego stresu. Trzeba pamiętać też o tym, by nie wstrzymywać się z wizytami w toalecie. Stolec, który zatrzyma się w jelicie grubym, może stwardnieć i jedynie spotęgować problem. Z wypróżnianiem nie można się również spieszyć – na tę czynność warto przeznaczyć minimum 15-20 minut przy każdym pójściu do toalety.

Zwiększenie aktywności fizycznej

Aktywność fizyczna jest bardzo skutecznym, choć często niedocenianym naturalnym sposobem na zaparcia. Ruch pozwala wzmocnić mięśnie ściany brzucha i przepony, które biorą czynny udział w procesie defekacji⁸. Dodatkowo wspiera prawidłowe działanie przewodu pokarmowego i wpływa na ruchy perystaltyczne w jelicie grubym. Nawet łagodne ćwiczenia, takie jak spacery, rower czy pływanie mogą pomóc usprawnić wypróżnianie się.

Leczenie zaparć u specjalisty

Jeśli zaparcia utrzymują się mimo zmiany diety i stylu życia, warto w takiej sytuacji zasięgnąć porady lekarza. W trakcie wizyty specjalista spojrzy na problem całościowo, to znaczy:

• Przeanalizuje przyjmowane leki i wskaże, czy któreś z nich mogą sprzyjać rozwojowi zaparć. Jeżeli tak, to być może zmodyfikuje ich dawkę bądź zamieni na takie, które rzadziej wywołują problemy z wypróżnianiem;
• Zapyta o objawy towarzyszące i w razie potrzeby zleci wykonanie dodatkowych badań. W diagnostyce zaparć wykorzystuje się najczęściej testy oceniające funkcję wątroby, nerek i tarczycy, a także badanie morfologii krwi i RTG jamy brzusznej;
• Dobierze indywidualnie właściwe leczenie zaparć. Może zalecić stosowanie na przykład suplementów z błonnikiem bądź też środków przeczyszczających. Te ostatnie przyczyniają się do zwiększenia objętości i uwodnienia stolca lub pobudzają ruchy perystaltyczne jelit. Czasem w leczeniu zaparć stosuje się lewatywy, a nawet zabiegi chirurgiczne, jednak zwykle jest to ostatnia deska ratunku dla osób z bardzo nasilonym, długotrwałym problemem.

Czy brak wypróżnień może spowodować problemy zdrowotne?

Krótkotrwałe zatwardzenie, które mija po wprowadzeniu odpowiedniej diety i zmian w stylu życia, nie powinno być powodem do zmartwień. Natomiast zaparcia przewlekłe mogą niestety sprzyjać rozwojowi hemoroidów i uszkodzeń skóry w okolicy odbytu (tzw. szczelina odbytu). Powstają one często pod wpływem silnego parcia przy próbach oddawania nadmiernie twardego stolca.

Bardzo rzadko masy kałowe blokują całkowicie światło jelita i prowadzą do rozwoju niedrożności. Daje ona dodatkowe objawy takie jak nudności, silne bóle brzucha, bóle głowy i wymioty. Co robić, gdy zaparcia są tak uciążliwe? W takiej sytuacji, jeżeli objawy nie ustępują, należy jak najszybciej szukać profesjonalnej pomocy medycznej. Niedrożność jelit jest bowiem stanem potencjalnie zagrażającym życiu.

Jak zapobiegać zaparciom i zatwardzeniu w przyszłości?

Aby zapobiegać problemom z wypróżnianiem w przyszłości, przede wszystkim trzeba spojrzeć na styl życia. Jeśli będzie on chaotyczny, pełen stresu, problemy z trawieniem będą pojawiać się częściej. Warto więc zadbać o odpowiednią dietę, regularną aktywność fizyczną i czas na odpoczynek, aby móc zregenerować się po wymagającym dniu. Należy również pamiętać o właściwej technice wypróżniania i nie powstrzymywaniu pójścia do toalety. Wszystko to może pomóc zmniejszyć ryzyko nawrotu zaparć w przyszłości.

Co warto zapamiętać o zaparciach?

• Zaparcia charakteryzują się zbyt rzadkim (2 bądź mniej razy w tygodniu) wypróżnianiem i trudnościami z oddawaniem stolca;
• Przyczyną zaparć może być niewłaściwa dieta, brak ruchu, stres, ciąża, przyjmowane leki i niektóre choroby;
• Objawy zaparć to m.in. uczucie niepełnego wypróżnienia, rozpierania brzucha, a także twardy, grudkowaty stolec i ból podczas defekacji;
• Do podstawowych domowych sposobów na zaparcia zalicza się m.in. dietę bogatą w błonnik, dbanie o codzienną aktywność fizyczną i odpowiednią technikę wypróżniania;
• Jeżeli zaparcia nie chcą minąć mimo odpowiedniej diety i ćwiczeń, warto udać się do lekarza, ponieważ przyczyna problemu może leżeć głębiej.

Bibliografia

• 1- H. Jacek, K. Tomasz, D. Michał. Praktyczne zasady postępowania w zaparciach u dorosłych. Ginekologia Polska 2012, nr 10, s. 849-853.
• 2 – B. Jabłońska, D. Żaworonkow, M. Lesiecka. Zaparcia – etiopatogeneza, diagnostyka i leczenie. Postępy Nauk Medycznych 2011, nr 1, s. 33-38.
• 3 – A. Szczeklik, P. Gajewski. Interna Szczeklika Kraków 2021, wyd. 12.
• 4 – J. Daniluk. Przewlekłe zaparcia – niedoceniany problem kliniczny. Varia Medica 2018, tom 2, nr 4, s. 286-296.
• 5 – E. Gaweł, B. Romańczuk. Zaparcia u dzieci – standardy terapeutyczne. Lekarz POZ 2021, nr 4, s. 309-312.
• 6 – Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej. Zaparcia. https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2021/03/zalecenia-dietetyczne-zaparcia.pdf dostęp: lipiec 2022
• 7 – M. Bienkiewicz, E. Bator. Błonnik pokarmowy i jego znaczenie w profilaktyce zdrowotnej. Problemy Higieny i Epidemiologii 2015, tom 96, nr 1, s. 57-63.
• 8 – https://www.health.harvard.edu/diseases-and-conditions/common-causes-of-constipation dostęp: lipiec 2022
• 9 – Canadian Agency for Drugs and Technologies in Health. Dioctyl Sulfoccinate or Docusate (Calcium or Sodium) for the Prevention or Management of Constipation: A Review of the Clinical Effectiveness. Ottawa 2014.

Udostępnij:

• Facebook
• Mail
• Link