IBS, czyli zespół jelita drażliwego — przyczyny, objawy i leczenie

Nadwrażliwość jelit dosięga coraz więcej osób. Naprzemiennie pojawiające się dolegliwości mogą skutecznie utrudnić codzienne funkcjonowanie. Zwłaszcza, gdy trudno przewidzieć, w jakim stanie będą jelita za kilka godzin czy następnego dnia.

IBS (z ang. Irritable Bowel Syndrome) czyli zespół jelita drażliwego to choroba o nie do końca ustalonych przyczynach, wśród których można jednak wyróżnić zaburzenia na linii komunikacji jelita-mózg, zmienny stopień wrażliwości jelit, zaburzenia mikrobioty jelitowej, czynniki genetyczne, nadwrażliwość na niektóre produkty spożywcze.

Co to jest zespół jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego (IBS, z ang. Irritable Bowel Syndrome) to przewlekła choroba układu pokarmowego o czynnościowym charakterze. Głównymi objawami są wciąż nawracające zaburzenia pracy jelit oraz ich nadreaktywność, która nie jest związana ani ze zmianami organicznymi, ani biochemicznymi w organizmie. Z nie do końca znanych powodów, jelita wykazują nagłe zaburzenia pracy w odpowiedzi na zmianę diety, stres, wysiłek fizyczny lub czasem zupełnie bez powodu. Nawracające bóle brzucha mają bezpośredni związek z wypróżnianiem, ze zmianą konsystencji stolca i/lub ze zmianą częstości wypróżnień.

Rodzaje IBS (zespołu jelita drażliwego)

W diagnostyce chorób i zaburzeń układu pokarmowego jednym z ważniejszych wytycznych są Kryteria Rzymskie¹. Jest to klasyfikacja zaburzeń czynnościowych układu pokarmowego, która określa również zasady ich rozpoznawania, a także wytyczne leczenia. Ich najnowsza nowelizacja, przyjęta w 2016 roku pod nazwą Kryteria Rzymskie IV powstała specjalnie w celu ułatwienia rozpoznania zespołu jelita drażliwego.

Kryteria Rzymskie wyróżniają 4 podtypy IBS, opierając podział na konsystencji stolca, według Bristolskiej Skali Uformowania Stolca (BSF Scale). Wspomniane 4 rodzaje zespołu jelita drażliwego to:

• IBS-C – C od ang. “constipation”, oznaczającego zaparcie. Ten typ rozpoznaje się, gdy powyżej 25% wypróżnień przyjmuje formę twardych bryłek wielkości orzechów, które mogą występować osobno lub być uformowane w kształt kiełbasy;
• IBS-D – D od ang. “diarrhea”, oznaczającego biegunkę. Typ D diagnozowany jest w momencie, gdy powyżej 25% wszystkich wypróżnień to maziste drobiny o nieregularnych krawędziach lub stolec całkowicie płynny, bez elementów stałych;
• IBS-M – M od ang. ‘mixed”, czyli mieszany. Typ mieszany diagnozuje się, gdy u pacjenta ponad 25% stolca to stolec biegunkowy, ale stolec zaparciowy występuje również w ponad 25% przypadków;
• IBS-U – U od ang. “undefined’, czyli niesklasyfikowany. Pozostałe przypadki zespołu jelita drażliwego, w których występują objawy bólowe i inne symptomy, ale stolec najczęściej jest prawidłowo uformowany.

Kto najczęściej choruje na zespół jelita drażliwego?

Według szacunków objawy zespołu jelita drażliwego dotykają około 15% wszystkich przedstawicieli dorosłej populacji w krajach wysokorozwiniętych². Choroba dwukrotnie częściej diagnozowana jest u kobiet. Może to jednak wynikać z faktu, że kobiety znacznie częściej udają się z niepokojącymi objawami do lekarza, więc ta konkretna statystyka może nie świadczyć o częstszej zachorowalności, tylko o częstszym wykrywaniu IBS u kobiet, ze względu na bardziej regularne wizyty lekarskie.

Prawdą jednak jest, że więcej pacjentów jest w grupie osób w trzeciej i czwartej dekadzie życia, a także wśród osób obciążonych genetycznie³, które w rodzinie mają lub miały innych cierpiących na zespół jelita drażliwego.

Jak rozpoznać zespół jelita drażliwego? Objawy i pierwsze symptomy

Zespół jelita drażliwego objawy ma na tyle ogólne, że początkowo może być mylony z całą rzeszą innych schorzeń i zaburzeń. Gros objawów to typowe symptomy jelitowe, które mogą mieć wiele zupełnie trywialnych przyczyn. Wzdęcia, biegunki czy zaparcia to symptomy tak powszednie, że nawet gdy powtarzają się częściej niż zwykle, zazwyczaj są zupełnie bagatelizowane.

Jednym z głównych kryteriów, które odróżnia przygodne problemy trawienne od zespołu jelita drażliwego, jest powtarzalność objawów i ich zupełna nieprzewidywalność. Zarówno bóle podbrzusza, zmiana częstości i konsystencji wypróżnień, jak i pozostałe objawy, nie mogą być powiązane z żadną logiczną przyczyną, taką jak np. zbyt obfity posiłek, stres, odwodnienie i inne.

Do najczęściej nawracających objawów zespołu jelita drażliwego należą:

• silny, skurczowy ból brzucha (objaw konieczny do rozpoznania zespołu jelita drażliwego, najczęściej w lewym podbrzuszu);
• zmiana częstości wypróżnień,
• zmiana konsystencji (wyglądu) stolca,
• mogą współwystępować wzdęcia.

Mogą występować również poniższe objawy, jednak nie są one kluczowe w rozpoznaniu IBS:

• wymioty;
• wzdęcia;
• odbijanie;
• wczesne uczucie pełności po posiłku;
• pieczenie w nadbrzuszu;
• uczucie zalegania pokarmu w żołądku;
• obecność krwi lub śluzu w stolcu;
• ból głowy, ból pleców;
• uczucie zmęczenia i niepokoju, dyskomfort psychiczny;
• senność;
• nocne oddawanie moczu, częstomocz, parcie na mocz;
• u kobiet również zaburzenia miesiączkowania, ból odczuwany w trakcie stosunku seksualnego.

Jeśli główne objawy występują z niepokojącą częstotliwością, a do tego pojawiają się takie symptomy, jak krew lub śluz w stolcu, nagła utrata wagi i dodatkowo w bliskiej rodzinie są osoby, u których zdiagnozowano zespół jelita drażliwego, należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem specjalistą, w celu wykonania dalszej diagnostyki.

Co powoduje zespół jelita drażliwego? Przyczyny i etiologia

Pomimo starań lekarzy na całym świecie, przyczyny zespołu jelita drażliwego nie są do tej pory poznane na tyle wystarczająco, by wskazać decydujący czynnik, który wyzwala objawy. Lekarze mają pewność wyłącznie co do faktu, że to nie zmiany organiczne w układzie pokarmowym, ani w żadnym innym z układów ciała wpływają na wystąpienie choroby.

Choroba występuje na wszystkich szerokościach geograficznych, chociaż najczęściej diagnozuje się ją w Europie i Ameryce Północnej – w USA rozpoznawany jest u 5 do 10% populacji⁴.

Wśród najczęściej wspominanych przyczyn IBS można wymienić następujące:

• zaburzenia na osi mózgowo-jelitowej – oś mózgowo-jelitowa to sieć neuronów, łącząca centralny układ nerwowy z układem pokarmowym. Informacje pomiędzy tymi dwoma układami przenoszone są przy pomocy drogi nerwowej, hormonalnej, immunologicznej i metabolicznej. Nieprawidłowości którejkolwiek z tych dróg, prowadzą właśnie do zaburzeń na osi mózg-jelita;
• przebyte infekcje żołądkowo-jelitowe – częste zapalenia jelit wywołane przez patogeny, takie jak bakterie, wirusy czy pasożyty mogą prowadzić do zaburzeń czucia trzewnego i w efekcie powodować pozapalny zespół jelita drażliwego (post-inflammatory IBS);
• nadwrażliwość trzewna – objawia się zwiększonymi objawami bólowymi przewodu pokarmowego. Oprócz bólu mogą występować również biegunki, zaparcia i zwiększona produkcja gazów,
• problemy z poprawną motoryką jelit – może to być zarówno zbyt szybki pasaż jelitowy, prowadzący do luźnych stolców i biegunek, jak i leniwa motoryka, prowokująca zaparcia, wzdęcia i nadmierne wydzielanie gazów.

Diagnozowanie zespołu jelita drażliwego i możliwe leczenie

Podstawą rozpoznania zespołu jelita drażliwego jest wnikliwy wywiad kliniczny. Na podstawie odczuwanych przez pacjenta objawów, lekarz gastrolog, gastroenterolog lub rzadziej, internista może dokonać oceny stanu zdrowia pacjenta, a następnie skierować go na dodatkowe badania diagnostyczne. Ponieważ nie ma w tej chwili żadnych testów diagnostycznych potwierdzające rozpoznanie, prawidłowa diagnoza opiera się na wykluczeniu innych chorób, mogących dawać podobne objawy.

Podczas diagnostyki należy wykluczyć takie choroby, jak:

• choroba Leśniowskiego-Crohna (i inne nieswoiste zapalne choroby jelit, na przykład wrzodziejące zapalenie jelita grubego);
• celiakia i inne nietolerancje pokarmowe;
• choroba wrzodowa;
• zapalenie wyrostka robaczkowego;
• kamica pęcherzyka żółciowego;
• biegunka infekcyjna;
• nadczynność tarczycy;
• niedobory immunologiczne;
• endometrioza;
• kiła;
• nowotwory jelit i układu pokarmowego.

Aby prawidłowo zdiagnozować zespół jelita drażliwego badania, które należy wykonać to między innymi:

• podstawowe badania laboratoryjne, czyli morfologia i biochemia krwi obwodowej;
• badania serologiczne w kierunku celiakii;
• parazytologiczne badanie kału lub jego posiew;
• badanie kału na obecność kalprotektyny (jest to marker stanu zapalnego jelit);
• usg jamy brzusznej;
• kolonoskopia;
• gastroskopia;
• badanie ginekologiczne u kobiet.

Nawracające dolegliwości ze strony układu pokarmowego to nie tylko dyskomfort dnia codziennego, ale przede wszystkim niepokojący objaw, który powinien jak najszybciej skłonić pacjenta do wizyty u lekarza. Tylko dzięki dokładnemu wywiadowi i badaniom diagnostycznym można prawidłowo rozpoznać zespół jelita drażliwego i wykluczyć wiele, znacznie bardziej niebezpiecznych chorób.

Leki na zespół jelita drażliwego

W przypadku tak skomplikowanej choroby jak zespół jelita drażliwego leczenie jest w głównej mierze przyczynowe i opiera się na zwalczaniu dominującego objawu lub objawów. W leczeniu IBS farmakologia ma działanie przede wszystkim pomocnicze, a najważniejszą rolę odgrywają zwykle: poprawa nawyków żywieniowych, zmiana stylu życia lub wdrożenie mechanizmów obniżających stres.

Często zwraca się uwagę na poprawę kondycji mikrobioty jelitowej, poprzez odpowiednie żywienie czy aktywność fizyczną. Ta ostatnia przyniesie zarówno ulgę osobom cierpiącym w przebiegu zespołu jelita drażliwego na częste zaparcia, jak i pomoże rozładować stres, oddziałując korzystnie na ogólną kondycję psychiczną.

Nie należy również zapominać o probiotykach. Amerykańskie Towarzystwo Gastroenterologiczne rekomenduje stosowanie szczepu bakterii Lactobacillus plantarum DSM 9843⁵, którego stosowanie zauważalnie zmniejsza częstość i nasilenie objawów.

Również farmakologia celowana jest w konkretny objaw dominujący. Dlatego główne leki można podzielić według objawu:

• leki przeciwbiegunkowe;
• leki przeciw zaparciom;
• leki na bóle jelit i wzdęcia.

Dieta na zespół jelita drażliwego — co jeść przy IBS?

Odpowiednia dieta ma kluczowe znaczenie w leczeniu IBS i jest jego integralną częścią.
To na co należy zwrócić uwagę podczas przygotowywania posiłków, to żeby były one lekkie i lekkostrawne oraz pomagały zmniejszyć dolegliwości główne.

Należy zwrócić uwagę na ograniczenie błonnika nierozpuszczalnego, na rzecz rozpuszczalnego oraz wypijać codziennie odpowiednią ilość wody, czyli ok. 2 l. Dieta jest zwykle układana przez profesjonalistę, który bierze pod uwagę produkty, mogące zmniejszyć najbardziej dokuczliwe objawy choroby.

Warto przeczytać: Co jeść na zespół jelita drażliwego? Dieta i zasady odżywiania

Czy można całkowicie wyleczyć IBS?

Zespół jelita drażliwego jest chorobą przewlekłą i nieuleczalną. Będzie tak do momentu, w którym nie zostaną znalezione bezpośrednie przyczyny jego powstawania. W zależności od stosowanej diety i farmakologii objawy mogą zmniejszać bądź zwiększać swoje nasilenie.

Jednak IBS to nie wyrok i pacjenci cierpiący na zespół jelita drażliwego prowadzą normalne życie. Można uprawiać sporty, rozwijać karierę czy zakładać rodzinę. U kobiet IBS nie ma wpływu na płodność i ciążę.

Choroba ma charakter nawrotowy, ale nie daje istotnych powikłań, nie prowadzi do wyniszczenia, a rokowania są bardzo pomyślne. Dla lepszej jakości życia warto postępować według wytycznych lekarza i dietetyka, a także zwrócić się do psychologa – dbałość o stan psychiczny i tonizowanie nerwów wpłynie korzystnie na przebieg choroby.

Podsumowanie – to warto zapamiętać o IBS

Zespół jelita drażliwego to przewlekła i nawracająca choroba o nie do końca poznanych przyczynach. W ostatnich czasach zapadalność na IBS w krajach rozwiniętych rośnie, co może mieć związek ze wzrostem tempa życia i spadkiem jakości diety.

Nawracające biegunki lub zaparcia, mocne, skurczowe bóle brzucha, wzdęcia – to najważniejsze objawy choroby. Mogą one skutecznie utrudniać życie, znacząco obniżając jego komfort, jednak odpowiednia dieta, zmiana stylu życia i farmakologia pozwalają prowadzić normalne, radosne życie. Aby tak było, należy odpowiednio zdiagnozować chorobę, dlatego tak ważny jest kontakt z lekarzem już przy pierwszych niepokojących objawach.

Bibliografia

• 1 – Drossman DA. Functional gastrointestinal disorders: history, pathophysiology, clinical features and rome IV. Gastroenterology. 2016 [Epub ahead of print]; 150(6)
• 2 – Hou X, Chen S, Zhang Y, et al. Quality of life in patients with irritable bowel syndrome (IBS), assessed using the ibs-quality of life (IBS-QOL) measure after 4 and 8 weeks of treatment with mebeverine hydrochloride or pinaverium bromide: results of an international prospective observational cohort study in Poland, Egypt, Mexico and China. Clin Drug Investig. 2014;
• 3 – Saito, Y . A ., G . M . Petersen, J . J . Larson, E . J . Atkinson, B . L . Fridley, M . de Andrade, G . R . Locke 3rd, J . M . Zimmerman, A . E . Almazar-Elder and N . J . Talley „Familial aggregation of irritable bowel syndrome: a family case-control study .” Am J Gastroenterol, 2010
• 4 – Lacy BE, Mearin F, Chang L, et al. Bowel disorders. Gastroenterology. 2016;
• 5 – https://gi.org/wp-content/uploads/2018/07/IBS-Monograph-2018.pdf
• 6 – Wasiluk D., Ostrowska L.; „Leczenie dietetyczne pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego” Nowa Medycyna, 3/2010
• 7 – Nehring P., Mrozikiewicz-Rakowska B., Krasnodębski P., Karnafel W “Zespół jelita drażliwego – nowe spojrzenie na etiopatogenezę”.; Przegląd Gastroenterologiczny, 6/2011

Udostępnij:

• Facebook
• Mail
• Link